ATATÜRK DÖNEMİ.. İNGİLİZ & ERMENİ İLİŞKİLERİ HAKKINDA GÖRÜŞLERİ..2 - B

ATATÜRK DÖNEMİ.. 

İNGİLİZ & ERMENİ İLİŞKİLERİ HAKKINDA GÖRÜŞLERİ..2 - B

Atatürk'ün, 24 Eylül 1919'da General Harbord'a verdiği muhtıranın Ermenilerle ilgili bölümü.

General Harbord'a Verilen Muhtıra
24 Eylül 1919


Eski zamanlardan beri ortak bir hayat yaşadığımız Müslüman olmayan unsurlar, İtilaf devletleri tarafından kendilerine gösterilen teveccühten 
cesaret alarak, millet ve devletin itibar ve haklarına açık hücumlara başladılar.


Kendileriyle çok uzun bir zaman bir arada yaşadığımız Müslüman olmayan vatandaşlarımız (Ermeniler, Rumlar, Yahudiler vs.) hakkında en iyi 
niyetlerle samimi duygular beslemekten ve onları da bizimle tam bir eşitlikte düşünmekten başka bir görüşümüz veya hissiyatımız yoktur. 
Mutlak surette inanıyoruz ki, eğer memleket, ta içinde şimdiye kadar faaliyette bulunan kötü tesirler ve telkinlerden kurtulursa, İmparatorluğun 
çeşitli ırkları birbirleriyle tam bir barış içinde yaşacaklar ve ortak, mesut ve müreffeh bir hayat süreceklerdir.

Merkezi Erivan olan Ermeni Cumhuriyeti'ne karşı dostça olmayan hiçbir niyetimiz yoktur.... 
Bu yeni devletteki Ermeniler, Ermeni müfreze kumandanının emirleriyle, Müslüman unsuru imha etmek üzere faaliyette bulunuyorlar. 
Bu emirlerin suretlerini gözlerimizle gördük. Erivan'daki Ermenilerin, Müslümanların imha siyaseti güttükleri ve bu kanlı vahşet dalgasının 
sınırlarımıza kadar genişlediği, sınırlarımızın, öbür taraftan, ölümden kaçan sayısız Müslümanla dolu olmasıyla da teyit edilmiş oluyor. 
Diğer taraftan, Erivan hükümeti, sınırın bu tarafında top ateşi açmak suretiyle doğrudan doğruya tahrik faaliyetlerine de kalkışmıştır.

İngilizler, bu hareketlerin cereyanı esnasında, bir yandan Ermenilerin Müslümanlara karşı tutumlarını teşvik ettiler, hatta onları bu konuda 
kışkırttılar, diğer taraftan Ermenilerin tecavüzlerini bize sayıp döktüler ve bunları tahammül edilemez hareketler olarak nitelediler ve bu komşu 
devlete saldırarak misillemede bulunmaya bizi zorladılar. Fakat biz hakikatin kendini göstereceğinden emin olarak Ermeni tahriklerine tahammül 
ettik ve İngilizlerin öfkelerini fark etmemiş göründük. Hakikaten, bizi Ermenilere saldırmaya teşvik eden ve bu şekilde kendi bölüklerini o 
topraklara gönderebilmelerini sağlayacak bir ortam yaratmayı planlayan İngilizlerin tutumlarını meydana çıkarabileceğimizi düşündük. 
İngilizlerin bütün bu manevraları, Kafkasya'yı boşaltmaları mecburiyetini hissettikten sonra, onların subay ve temsilcileri tarafından başlatıldı.


Erzurum ve Van'daki Müslümanların ve bilhassa sınır bölgelerinde yaşayanların; Ermenistan'da cereyan eden katliama dair her gün aldıkları 
haberler ve ölümden kaçan ve ağlanacak vaziyette olan mültecilerin manzarası karşısında, büyük heyecana kapılmaları çok normaldir. 
Galeyanın artmasına bir sebep de Ermenilerin sınırlarımız dışında top ateşi tatbikatı yapmalarıdır....


ATABE, c. 4, s. 106, 108, 111
Atatürk'ün Tamim, Telgraf ve Beyannameleri IV. 
Derleyen: Nimet Arsan. Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü Yayını, 
Ankara. 1964. s. 74-84.

****

Atatürk'ün, Tasviri Efkar gazetesi muhabirinin sorusu üzerine, bir karış vatan toprağının bile Ermeni işgaline bırakılamayacağına dair, 
17 Ekim 1919 tarihli cevabı.

Tasviri Efkar Gazetesinin Sorularına Cevap
17 Ekim 1919

Avrupaca teşkili tasavvur edilen Büyük Ermenistan hakkında ne düşünüyorsunuz? Sizce Ermenistan sınırı ne olabilir?
Mustafa Kemal:
Mütareke'nin yapıldığı tarihteki sınırımız dahilinde kalan vatan kısımlarından bir karış toprağın Ermenistan hükümetine ilhakına millet katiyen razı 
değildir. Ben de bu meselede şüphesiz, bütün milletin düşündüğünden başka türlü düşünemem.

ATABE, c. 4, s. 322

****
Atatürk'ün, Ermeni Patriği Zaven Efendi'nin demeci üzerine, 21 Ekim 1919 tarihli İleri, Tasviri Efkar, Yenigün ve İradei Milliye gazetelerinde 
yayımlanan açıklaması.

Ermeni Patriği Zaven Efendi'nin Mektubu Üzerine İleri, Tasviri Efkar, Yenigün ve İradei Milliye Gazetelerinde Yayımlanan Açıklama
21 Ekim 1919

Ermeni Patriği Zaven Efendi geçenlerde Teologos gazetesinde yayımladığı bir mektubunda, birçok Ermeni ailelerinin, son milli harekattan korkarak 
Erzincan, Erzurum, Samsun, İzmit ve Adapazarı gibi Anadolu havalisinden göç etmekte olduklarını öne sürüyor ve bu şekilde milletin sırf milli 
haklarını müdafaa emeliyle vücuda getirdiği birliği, bir Ermeni veya Gayrimüslim unsurlar aleyhtarlığıyla şaibedar etmek istiyor. Bunun için, 
hakikati bu kere ayrıca açıklamaya mecburiyet görülmüştür.

Evvela: Erzincan ve Erzurum havalisinden göç eden katiyen hiçbir Ermeni ailesi yoktur.

Birkaç zengin aile, kendilerince emin gördükleri bir tarafa hanelerini nakletmişler ise de, bu da, Mütareke'den beri Adana ve havalisinde ve 
bağımsız Ermenistan'daki çoğunluğu temin için, Ermeni komiteleri ile bizzat Patrikhane'nin teşviklerine kapılan ailelerdir.

Anadolu'da genel asayiş ve unsurlar arasında barış ve dostluğun ne kadar emin ve memnuniyet verici olduğunu, geçenlerde Anadolu'yu baştan 
başa dolaşmış olan General Harbord'un riyaseti altındaki Amerika Araştırma Heyeti ile Fransız Temsilcisi Binbaşı Labonne ve keza 
Amerikalı Mr. Brown ve Harbiye Nezareti'nde Fransız irtibat subayı Yüzbaşı Leatle ve Fransız Fevkalade Komiserliği maiyetinde 
Meur ve Sivas Jandarma Mıntıka Müfettişi Binbaşı Brunot'nun raporları tasdik ve ispat eyleyeceği üzere, Patrik Vekili Zaven Efendi'nin Teologos 
gazetesinde ne maksatla yayımladığı malumunuz bulunan mektubun muhteviyatına lüzumundan fazla ehemmiyet atfetmeyi lüzumsuz görürüz.

 
Anadolu ve Rumeli Müdafaai Hukuk Cemiyeti 
Heyeti Temsiliyesi namına
Mustafa Kemal

 ATABE, c. 4, s. 352, 353
Atatürk'ün Tamim, Telgraf ve Beyannameleri IV. 
Derleyen: Nimet Arsan. Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü Yayını, 
Ankara. 1964. s. 108-109.

****

Atatürk'ün, Adana bölgesinde, Ermenilerin Fransızlar tarafından silahlandırıldığı ve İslamlarla boğazlaşmaya sevk edildikleri ve İslam ahali arasında 
büyük bir heyecan ve galeyan olduğu ve bu heyecanın Ulukışla havalisine kadar yayıldığına dair, Harbiye Nazırı Cemal Paşa'ya gönderdiği 
23 Ekim 1919 tarihli yazısı.

Harbiye Nazırı Cemal Paşa Hazretlerine
Amasya, 23 Ekim 1919

Adana dahilinde, Ermenilerin Fransızlar tarafından silahlandırıldığı ve İslamlarla boğazlaşmaya sevk edildikleri ve İslam ahali arasında büyük bir 
heyecan ve galeyan olduğu ve bu heyecanın Ulukışla havalisine kadar sirayet ettiği, mahallinden gizlice bildirilmektedir. Bir taraftan da Ayıntap, 
Maraş'ın, İngilizlerin çekilmesi üzerine Fransızlar tarafından işgal edilmek üzere olduğundan üzülen ve itham olunan ahalinin merkezi hükümetçe 
hal ve vaziyetlerinin müdafaası hakkında bir teşebbüs vaki olmadığı, serzeniş makamında bildirilmektedir. Ahaliye ona göre tavsiye ve nasihatlerde 
bulunulmak üzere, bu ahvalin cereyanı karşısında hükümeti seniyenin İtilaf devletlerine karşı almaya karar verdiği vaziyet hakkında 
aydınlatılmamızı ve Pozantı Telgraf Müdürü Ermeni olduğundan hemen oradan uzaklaştırılmasını arz ve istirham eyleriz.

Mustafa Kemal

ATABE, c. 4, s. 365
Askeri Tarih Belgeleri Dergisi, Gnkur. Basımevi, Ankara, Eylül 1978 Sayı:77, Belge No: 1695.

****

 Atatürk'ün, Osmanlı sınırları dışında kurulacak bir Ermeni devleti hakkında, 25 Ekim 1919 tarihli Le Temps gazetesinde yayınlanan cevabı.

Le Temps Gazetesinin Sorularına Cevap
25 Ekim 1919

SORU ;Ermeni meselesi hakkında ne düşünüyorsunuz? Erzurum ve Van, Bitlis vilayetlerinden pek sınırlı şekilde bir miktar arazi terkine razı mıdırlar?

CEVAP; 
Mustafa Kemal:
Osmanlı sınırı haricinde kurulan bir Ermenistan'ı memnuniyetle görürüz.
ATABE, c. 4, s. 384

****
Atatürk'ün, asker korumasında Kayseri'den Kilikya'ya sevk edilecek olan 800 Ermeni'ye yönelik herhangi bir olumsuz hareketin olmaması için 
Harbiye Nazırı Cemal Paşa'ya gönderdiği 1 Kasım 1919 tarihli yazısı.

Harbiye Nazırı Cemal Paşa'ya
1 Kasım 1919


2. Sekiz yüz Ermeni, asker muhafazasında Kayseri'den Kilikya'ya kadar naklolacağı ve bunların işgal bölgesine asker muhafazasında sevk 
olunacağı duyulmuş olup, bu halin haklarında bugün türlü türlü zulümler cereyan eden ve bütün Adana Müslüman kamuoyuna pek büyük kötü 
tesir yapacağı muhakkak olduğundan, Kayseri Ulukışla yoluyla şimendiferle sevkinin münasip olacağı düşünülmektedir. Keyfiyetin ona göre 
değiştirilmesine devletlerinin yardımı ehemmiyetle rica olunur.


Heyeti Temsiliye namına
Mustafa Kemal

Atatürk'ün Bütün Eserleri (ATABE) c. 5, Kaynak Yayınları, 2001, s. 60

**** 

Atatürk'ün, İngiliz işgal kuvvetinin tahliye ettiği Maraş'a Fransız kuvvetleri girmekte ve oradaki Ermeniler vasıtasıyla Müslüman kardeşlerimize 
karşı bir katliam icra etmekte olduklarına dair, Malatya Anadolu ve Rumeli Müdafaai Hukuk Cemiyeti Heyeti Merkeziyesi'ne gönderdiği 
1/2 Kasım 1919 tarihli yazısı.

Malatya Anadolu ve Rumeli Müdafaai Hukuk Cemiyeti Heyeti Merkeziyesi'ne
1/2Kasım 1919

Mütareke şartlarına muhalif olarak İngiliz işgal kuvvetinin tahliye ettiği Maraş'a Fransız kuvvetleri girmekte ve oradaki Ermeniler vasıtasıyla 
Müslüman kardeşlerimize karşı bir katliam icra etmekte oldukları haber alındı. Cemiyetimizin Nizamnamesi doğrultusunda haksız işgale karşı 
birlikte ve ittifakla müdafaa esası kabul edilmiş olduğundan, oradan imdat isteyen din kardeşlerimize karşı Malatya'nın münasip coğrafyası 
hasebiyle derhal yardım icrası icap ettiğinden, Elbistan kazasıyla orada toplanan milli kuvvetlere yardım edilerek, Kuvayi Milliye'nin civar 
mahallerde takviyesiyle milli müdafaanın muvaffakiyetinin temini lazımdır. Mühimmat ve mitralyöz buradan yarın sevk edilecektir. 
Düşmanın imdat kuvveti almadan önce uzaklaştırılması gereklidir. ...

Mustafa Kemal

ATABE, c. 5, s. 63
Askeri Tarih Belgeleri Dergisi, Gnkur. Basımevi, Ankara, Ocak 1997 Sayı:103, s. 72-73.

****

Atatürk'ün Maraş'taki Ermeni katliamları ve Fransız hükümeti arasında, birtakım Ermeni fedaileri bulunduğuna dair, 
Elaziz Müdafaai Hukuk Cemiyeti Heyeti Merkeziyesi'ne gönderdiği 3 Kasım 1919 tarihli yazısı.

Elaziz Müdafaai Hukuk Cemiyeti Heyeti Merkeziyesi'ne
Sivas, 3 Kasım 1919

Maraş'ın canhıraşane imdatlarına mümkün olan maddi yardımları dahi hızlandırmak icap eder, Fransız hükümeti arasında, birtakım Ermeni 
fedaileri dahi mevcuttur....

Anadolu ve Rumeli Müdafaai Hukuk Cemiyeti
Heyeti Temsiliyesi namına 
Mustafa Kemal

ATABE, c. 5, s. 79

****

Atatürk'ün, İtilaf devletleri ile Rum ve Ermenilerin ortak ve yardımcısı olan bazı vatan haini siyasi partilerin Meclisi Mebusan'a girmekten korkarak, 
Meclis'in sırf milli teşkilat mensuplarına ait olduğuna dair haber yaydıklarına dair, 15. Kolordu Komutanlığı'na gönderdiği 
4/5 Kasım 1919 tarihli yazısı.

15. Kolordu Kumandanlığı'na
Sivas, 4/5 Kasım1919

Osmanlı tabiiyetini notalarla reddeden Rum ve Ermeni unsurlarının isyan vaziyetlerini de bu vaziyete ilave etmek lazım gelir.

İtilaf devletleri ile Rum ve Ermenilerin ortak ve yardımcıları bazı vatan haini siyasi partimizin Meclisi Mebusan'a girmekten korkarak, bunun sırf milli teşkilat mensuplarına ait olduğuna dair haberler yaymaları....

Heyeti Temsiliye namına
Mustafa Kemal

ATABE, c. 5, s. 94, 95

****
Atatürk'ün, Maraş'ı işgal eden Fransız kıtalarının yüzde yirmisinin Fransız Cezayirli, geri kalanınınsa Osmanlı Ermenilerinden meydana gelen 
fedailerden oluştuğuna dair, Bursa'da 56. Tümen Kumandanlığı'na yazdığı 7 Kasım 1919 tarihli yazısı.

Bursa'da 56. Tümen Kumandanlığı'na
Sivas, 7 Kasım 1919

Maraş'tan alınan sağlam malumatta, Maraş'ı işgal eden Fransız kıtalarının yüzde yirmisi Fransız Cezayirli olup, geri kalanı Osmanlı Ermenilerinden 
meydana gelen fedailerdir. Bunlar şehirde namuslu İslam kadınlarına taarruz etmekte ve Müslüman ahaliye zulüm ve işkence yapmaktadır. 
Dükkanlar bütünüyle kapalı, ahali heyecandadır. ...


Heyeti Temsiliye namına 
Mustafa Kemal

ATABE, c. 5, s. 94, 95

****

Atatürk'ün Kürt Teali Cemiyeti'nin Ermeniler lehine çalıştığına dair Harput Valiliği'ne yazdığı 8 Kasım 1919 tarihli yazısı.

Harput Vali Vekili Servet Beyefendi'ye
Sivas, 9 Kasım 1919

Kürtleri Osmanlı camiasından ayırmak, İngiliz boyunduruğuna sevk etmek, neticede Doğu Anadolu'muzu Ermenilere çiğnetmeye yol açacak olan 
Kürdistan Teali Cemiyeti gibi zararlı bir teşkilatın vicdan yerine yabancı parası taşıyan birkaç serserinin memleketimize ekmek istedikleri fesat 
tohumunun Dersim'de revaç bulmuş olması üzüntü vericidir.

Meselenin layık olduğu ehemmiyetle nazarı dikkate alınarak ayrılıkçı cereyanlara meydan verilmemesi, herkesçe bilinen vatanperver 
gayretlerinizden beklenmektedir.

Heyeti Temsiliye namına
Mustafa Kemal.

ATABE, c. 5, s. 128.
Atatürk'ün Özel Arşivinden Seçmeler IV, s. 151-153

****

Kilikya'da, Küçük Ermenistan teşkilinin önlenmesi için gerekli tedbirlerin alınmasına yönelik, 10 Kasım 1919 tarihli Heyeti Temsiliye kararı.

Heyeti Temsiliye Kararı
10 Kasım 1919

15. Kolordu Kumandanı Kazım Karabekir Paşa'nın, Fransızların Kilikya'da yerleşmeleri, Urfa, Ayıntap, Maraş'ın işgaline ait son icraatları, 
Diyarbekir'in hiç olmazsa güney kısımlarının da işgali ile bir emrivaki husule getirerek Küçük-Ermenistan teşkili gayesini hedefledikleri 
hakkındaki pek isabetli görüşleri üzerine, Küçük - Ermenistan teşkiline ve Kilikya'nın Fransızlar tarafından tamamen işgaline mani olmak için, 
mülkiye memurlarının ve askeriyenin el ele vererek Adana vilayetinde ve bağımsız sancaklarda karşı koyma vasıtalarını hazırlamaları ve hazır 
bulundurmaları bütün alakadarlara yazıldı.

Mustafa Kemal
(ve üç imza)


ATABE, c. 5, s. 129
Prof. Dr. Bekir Sıtkı Baykal, Heyet-i Temsiliye Kararları, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 2. Basım: 1989, s.51.

****

Atatürk'ün, Adana'da oturan Ermenileri başımıza musallat eden Fransa'nın hiçbir vakit dostumuz olamayacağına dair, 
Bursa'da 56. Tümen Kumandanı Bekir Sami Beyefendi'ye yazdığı 10 kasım 1919 tarihli yazısı. 


Bursa'da 56. Tümen Kumandanı Bekir Sami Beyefendi'ye
Sivas, 10 Kasım 1919

Zatıalinize, Yunanlıları İzmir'den atın diyen Fransız, bunun evvela siyaseten, sonra bizim için şimdilik maddeten mümkün olmadığını bildiği için, 
dalkavukluk ederek, teveccüh kazanmak için söylemiştir. Haksız yere Adana'da oturan Ermenileri başımıza musallat eden, şimdi de Urfa, Ayıntap, 
Maraş'ı işgal eden bir devlet, hiçbir vakit dostumuz değildir. Bugün dostumuz yoktur. Ancak dostumuz, milli birliğimiz, teşkilatımızdır, efendim.

Heyeti Temsiliye namına 
Mustafa Kemal


ATABE, c. 5, s. 130, 131
Atatürk'ün Milli Dış Politikası (Milli Mücadele Dönemine Ait 100 Belge) 1919-1923, c.1, 
Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara. 1992, s. 107-110.
Türk İstiklal Harbi, c.II, 2. Kısım, Genelkurmay Basımevi, Ankara, 1964, s. 348.

****
Adana vilayeti sınırında Ermeni Fransız askeri tarafından yapılan zulümler dolayısıyla alınacak tedbirler hakkında 
11 Kasım 1919 tarihli Heyeti Temsiliye kararı.

Heyeti Temsiliye Kararı
11 Kasım 1919

Adana vilayeti sınırında Ermeni Fransız askeri tarafından yapılan zulümler dolayısıyla alınacak tedbirler hakkında 11. Tümen Kumandanı Mümtaz ve 
Kilikya Kumandanı Binbaşı Kemal Beylerle irtibat tesis olunması, Niğde Heyeti Merkeziyesi'ne cevaben yazıldı.

Mustafa Kemal
(Ve üç imza)


ATABE, c. 5, s. 133
Prof. Dr. Bekir Sıtkı Baykal, Heyet-i Temsiliye Kararları, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 2. Basım: 1989, s.52-53.

****

Atatürk'ün Ermenileri maşa olarak kullanmak suretiyle Fransızlar tarafından işgal edilen Adana, Maraş ve Urfa'daki Ermeni olayları hakkında 
yayınladığı 12 Kasım 1919 tarihli İngilizce bildiri.

Ayıntap, Maraş ve Urfa'nın İşgali Üzerine İngilizce Bildiri
12 Kasım 1919


Türkiye'nin bölünmesine yol açmak düşüncesi ile Yunanlıların işgaline terk edilen Aydın vilayetinde uygulanan katliamlar, baskı ve zulümler ve 
imha politikaları, Ermenileri maşa olarak kullanmak suretiyle Fransızlar tarafından işgal edilen Adana vilayeti dolayları ile Maraş ve Urfa 
mevkilerinde uygulananlarla aynıdır....


ATABE, c. 5, s. 142

****

Ulukışla'nın Ömerli köyü civarında yedi Müslümanın, Ermeni Fransız askerleri tarafından katledildiğine dair, 
13 Kasım 1919 tarihli Heyeti Temsiliye kararı.


Heyeti Temsiliye Kararı
13 Kasım 1919

Ulukışla'nın Ömerli köyü civarında yedi Müslümanın, Çiftehan civarındaki Ermeni Fransız askerleri tarafından katli dolayısıyla bu gibi hallerin 
tekrarına meydan verildiği takdirde aynen karşılığına girişileceğinin Kilikya Fransız Başadministratörlüğü'ne tebliği lüzumu Harbiye Nazırı Cemal 
Paşa'dan istirham olundu.

Mustafa Kemal
(ve dört imza)


ATABE, c. 5, s. 146
Prof. Dr. Bekir Sıtkı Baykal, Heyet-i Temsiliye Kararları, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 2. Basım: 1989, s.54-55.

****

Ermeni zulümlerini görmek üzere milletlerarası bir heyetin Adana'ya yollanması isteğinin, 
Cemal Paşa vasıtasıyla merkezi hükümete bildirildiğine dair, 16 Kasım 1919 Heyeti Temsiliye kararı.

Heyeti Temsiliye Kararı
16 Kasım 1919

Adana'da Fransızlar ve Ermeniler tarafından yapılan zulümlerin ve tecavüzlerin artmasından dolayı hükümetçe tesirli tedbirler alınması ve muktedir 
bir valinin süratle yollanması, mümkün olursa Ermeni zulümlerini görmek üzere milletlerarası bir heyetin Adana'ya yollanması, merkezi hükümete 
Cemal Paşa vasıtasıyla bildirildi.


Mustafa Kemal
(ve dört imza)

ATABE, c. 5, s. 170
Prof. Dr. Bekir Sıtkı Baykal, Heyet-i Temsiliye Kararları, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 2. Basım: 1989, s.57-59.

****

Atatürk'ün Fransızların işgal ettiği Maraş, Urfa ve Ayıntap'taki Ermeni katliamlarına dair, 
16 Kasım 1919'da yazdığı protestoname.

Protestoname
16 Kasım 1919

Türkiye'nin taksimine yol bulmak emeliyle Yunanlılar'a işgal ettirilen Aydın vilayetindeki kıtal, baskı ve imha fecaatlerinin, şimdi de Ermenileri alet 
eden Fransızların işgal ettiği Adana vilayetinde, Maraş, Urfa ve Ayıntap'ta aynen yapılması, bütün bu siyasi haksızlıklara bir ek teşkil ediyor....

Anadolu ve Rumeli Müdafaaı Hukuk Cemiyeti
Heyeti Temsiliyesi namına
Mustafa Kemal


ATABE, c.5, s. 173
Atatürk'ün Tamim, Telgraf ve Beyannameleri IV. 
Derleyen: Nimet Arsan. Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü Yayını, 
Ankara. 1964. s. 108-109.

****
Atatürk'ün, Erzurum ve Sivas kongreleri kararları ile Ermenistan'a bir karış toprak bile terk etmeyeceği hakkında Çürüksulu Mahmut Paşa'ya 
gönderdiği 17 Kasım 1919 tarihli yazısı.

Çürüksulu Mahmut Paşa'ya
Sivas, 17 Kasım 1919

31 Ekim 191 tarihli Tasviri Efkar gazetesinde "Bosfor" gazetesi yazarlarından birine vaki beyanatı devletlerinde, "Ermenilerin fazla taleplerine hak 
vermeksizin sınırlarda bazı düzeltmelerin icrasına razı oluruz" denildiğini okuduk. Doğu Anadolu'da Ermenistan lehine toprak tavizlerinde 
bulunulacağı vaadini kapsayan bu cümlenin Sulh Komisyonu üyelerinden bir devlet ricali tarafından sarf edilmiş bulunmasının, 
Doğu Anadolu ahalisinin pek haklı olarak son derece teessüf ve infialine yok açtığını beyan eyleriz. Milletin Erzurum ve Sivas kongreleri kararları 
ile Ermenistan'a bir karış toprak bile terk etmeyeceğini...

 
Anadolu ve Rumeli Müdafaaı Hukuk Cemiyeti
Heyeti Temsiliyesi namına
Mustafa Kemal

ATABE, c.5, s. 195
Kemal Atatürk, Nutuk, c.III. Vesikalar, Türk Devrim Tarihi Enstitüsü, İstanbul, 1961, Vesika No:196. s. 1155.

****

Atatürk'ün, 22 Kasım 1919 tarihli Heyeti Temsiliye toplantısında, Ermenilerle ilgili konuşması.

Heyeti Temsiliye Toplantı Tutanağı
22 Kasım 1919 Toplantısı

(İstanbul'dan: Suriye ve Maraş havalisi hakkındaki telgraf okundu.)
Fuat Paşa: 4 ve 5 tarihli gazeteler bunu yazmışlardı.
Reis (Mustafa Kemal) Paşa: Demek Ermenilerin İslamlara fenalık yapabileceklerini itiraf ediyorlar. Kaynağı neresi? Fransız gazeteleri mi yazdı? 
Yoksa salahiyet sahibi bir diplomat mı? 
Onu anlayalım.


ATABE, c. 5, s. 245.
Heyet-i Temsiliye Tutanakları, Haz. Uluğ İğdemir, T.T.K. Yayını, Ankara, 1989, s. 83-88.

****
Atatürk'ün, Paris Sulh Konferansı'na gitmek üzere Suriye'den hareket ederek Heyeti Temsiliye ile fikir alışverişinde bulunmak üzere Sivas'a 
uğrayan Suriye ve Ermenistan Fransız Fevkalade Komiseri Fransuva Jur Piko ile yaptığı özel görüşme hakkında, 
15. Kolordu Kumandanı Kazım Karabekir'e yazdığı 7 Aralık 1919 tarihli yazı.

15. Kolordu Kumandanı Kazım Karabekir'e
Sivas, 7 Aralık 1919

Paris Sulh Konferansı'na gitmek üzere Suriye'den hareket eden ve milli emelleriniz ve taleplerimiz hakkında yakından malumat hasıl etmek ve 
Heyeti Temsiliye ile fikir alışverişinde bulunmak üzere Sivas'a uğrayan Suriye ve Ermenistan Fransız Fevkalade Komiseri Fransuva Jur Piko ile vaki 
olan özel konuşmada, milletin kati emellerinin ve taleplerinin Sivas Kongresi Beyannamesi'nde yer aldığı izah edilerek; Kilikya, Urfa, Maraş ve 
Ayıntab'ın, Mütarekename hilafına işgal ve buralarda Ermeniler tarafından yapılmakta olan zulümler, Fransızların Osmanlı hükümeti memurlarına 
reva gördükleri aşağılayıcı muamele tarzı şiddetle protesto olunmuş ve bu haksız işgallerin bertaraf edilmesini milletin katiyen talep eylediği ve 
bu maksat uğrunda bütün maddi ve manevi kuvvetlerini sarf etmeye azmetmiş olduğu bildirilmiştir. Adı geçen, cevaben: Daha hareketinden evvel 
Ermeni kıtalarının yeni işgal olunan mahallerden çekilmesini emreylediğini, Fransızların, Devleti Aliyenin bağımsızlığını tanıdıklarını ve bunun 
teminini arzu eylediklerini, Adana'da iktisadi menfaat teminine karşılık Maraş, Ayıntap, Urfa havalisi ile beraber Kilikya'nın da Fransızlar tarafından 
tahliye edilmesinin ve bu konuda Sulh Konferasında diğer devletler işgallerinin kaldırılmasına çalışmalarının muhtemel bulunduğu, sırf şahsi 
görüşleri olmak ve bir gizlilik kaydı altında bulunmak şartıyla söyledi. Ve bizden, Adana'da ve Urfa, Maraş, Antep'te, milli teşkilatımıza eskisi gibi 
devam etmekle beraber Fransızlar aleyhine silahlı bir isyan, bir kalkışma çıkarılmamasını rica etti. Biz de buna karşılık, kendileri ve Ermeniler 
tarafından sebebiyet verilmedikçe İslami ahalinin silahlı tecavüzlerde bulunmamaları vasıtalarına girişeceğimizi ve fakat sebebiyet verdikleri halde 
mesuliyetin kendilerine geri döneceğini söyledik.... Söz konusu konuşmadan hasıl eylediğimiz kanaate göre Fransızlar, Doğu'da, Türkiye lehinde 
harekette kendilerini menfaatkar görmektedirler.

Heyeti Temsiliye namına
Mustafa Kemal

ATABE, c.5, s. 335

****
Atatürk'ün, Ermeniler veya Fransızlar tarafından sebebiyet verilmedikçe, silahlı tecavüzlerde bulunulmaması için Urfa Müftüsü Hüsnü Ef endi'ye 
yazdığı 8 Aralık 1919 tarihli yazı.

Urfa Müftüsü Hüsnü Efendi'ye
Sivas, 8 Aralık 1919

Ermeniler veya Fransızlar tarafından sebebiyet verilmedikçe, tarafınızdan silahlı tecavüzlerde bulunulmamasını tavsiye eder ve fakat vatan 
mukadderatının dayanak noktası olan milli birliği sağlamlaştırmaya ve milli teşkilatımızı genişletmeye ve takviye etmeye son derece gayretle 
çalışılmasını ... talep eyleriz ...

Anadolu ve Rumeli Müdafaaı Hukuk Cemiyeti
Heyeti Temsiliyesi namına
Mustafa Kemal


ATABE, c.5, s. 339
Atatürk'ün Tamim, Telgraf ve Beyannameleri IV. 
Derleyen: Nimet Arsan. Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü Yayını, 
Ankara. 1964. s. 132-133.

****
Atatürk'ün, Ermenilerin muhtemel katliamlarına karşı, büyük bir harekete hazır bulunulması için Kilikya Mıntıkası Kuvayi Milliye Kumandanı Binbaşı 
Kemal Bey'e yazdığı 8 Aralık 1919 tarihli yazı.

Kilikya Mıntıkası Kuvayi Milliye Kumandanı Binbaşı Kemal Bey'e
8 Aralık 1919

Silahlı bir baskın yapamadığınıza üzülmeyiniz. Zira Fransız Komiseri George Nicola ile yapılan görüşmemizde, onlar halka zulmetmeyeceklerini ve 
Ermenileri geri çekeceklerini, biz de buna karşılık silahlı bir tecavüzde bulunmayacağımızı vaat etmiştik. Sizin silahlı bir baskın yapamayışınız bu 
bakımdan bir isabet olmuştur. Fakat kazanılan fırsatlardan istifade ederek teşkilatı kuvvetlendirip büyük bir harekete hazırlanmak gayemiz ve 
ilkemiz olmalıdır.


ATABE, c.5, s. 341
Sadi Borak, Atatürk'ün Resmi Yayınlara Girmemiş Söylev Demeç Yazışma ve Söyleşileri, 
Kaynak Yayınları. İstanbul, 1997, s. 334.

****

Atatürk'ün, Ermenilerin tecavüzleri Fransızlar tarafından önleneceğinden kendileri tarafından bir tecavüz olmadıkça silahlı tecavüzden kaçınılması 
konusunda, Adana Heyeti Merkeziyesi'ne 12 Aralık 1919 tarihli cevabı.

Heyeti Temsiliye Kararı
12 Aralık 1919

Ermenilerin tecavüzleri Fransızlar tarafından önleneceğinden kendileri tarafından bir tecavüz olmadıkça silahlı tecavüzden kaçınılması Adana Heyeti 
Merkeziyesi'ne cevaben yazıldı....


ATABE, c.5, s. 359
Prof. Dr. Bekir Sıtkı Baykal, Heyet-i Temsiliye Kararları, Türk Tarih Kurumu Yayınları, 
Ankara, 2. Basım: 1989, s.75-76.

****
Atatürk'ün, Fransızların, Ermeni çetelerini işgal bölgelerinden geri çekeceklerine dair vaatte bulunmasından dolayı, 
Müslüman ahalinin Ermenilere yönelik silahlı bir tecavüz yapmaması hakkında Urfa Mutasarrıfı Ali Rıza Bey'e yazdığı 
15 Aralık 1919 tarihli yazı.

Urfa Mutasarrıfı Ali Rıza Bey'e
Sivas, 15 Aralık 1919

Milli teşkilatın takviyesine ihtimam buyurunuz. Fransızlar, Müslüman ahaliye asla zulüm ve baskı yapmayacaklarına, Osmanlı hükümeti memurlarının haklarına tecavüz eylemeyeceklerine, Ermeni çetelerini işgal bölgelerinden geri çekeceklerine dair vaat vermiş olduklarından, Müslüman ahali ve milli teşkilat tarafından silahlı bir tecavüz vaki olmamalıdır. Fakat Fransızlar veya Ermeniler sebebiyet verirse, her türlü karşılık meşru ve vatanidir. Bunu ahaliye, ora Heyeti Merkeziyesi'ne böylece anlatırsınız....


 
Anadolu ve Rumeli Müdafaaı Hukuk Cemiyeti
Heyeti Temsiliyesi namına
Mustafa Kemal

ATABE, c.5, s. 371
Atatürk'ün Tamim, Telgraf ve Beyannameleri IV. 
Derleyen: Nimet Arsan. Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü Yayını, 

Ankara. 1964. s. 137.