ATATÜRK DÖNEMİ.. İNGİLİZ & ERMENİ İLİŞKİLERİ HAKKINDA GÖRÜŞLERİ..2 - A

ATATÜRK DÖNEMİ.. 

İNGİLİZ & ERMENİ İLİŞKİLERİ HAKKINDA GÖRÜŞLERİ..2 - A

ATATÜRK'TEN ERMENİ SORUNU (1919, Temmuz - Aralık)

Atatürk'ün Sivas'taki 25 kadar Amerikan okulunun yalnız bir tanesinde bin beş yüz kadar Ermeni öğrenci bulunduğuna dair, 

Bekir Sami Bey'e Temmuz 1919'da yazdığı yazı.

Bekir Sami Beyefendi’ye

Erzurum, Temmuz 1919

Eğitimin yaygınlaştırılıp genelleştirilmesinden maksat nedir? İlk hatırımıza gelen, memleketin her tarafında Amerikan mekteplerinin tesisidir. 

Çünkü daha şimdiden yalnız Sivas’ta 25 kadar müessese meydana getirmişlerdir ki, yalnız bir tanesinde bin beş yüz kadar Ermeni talebe vardır. 

Dolayısıyla Osmanlı ve İslami eğitimin yaygınlaştırılıp genişletilmesi ile bu teşebbüsün birleştirilmesi şekli nasıl olacaktır?

Mustafa Kemal

ATABE, c. 3, s. 244

****

Atatürk'ün Paris Konferansı ve Doğu illerindeki Ermeni hakimiyeti hakkında Harbiye Nazırı Ferid Paşa ile 5 Temmuz 1919'da telgraf başında 

yaptığı konuşma.,

Harbiye Nazırı Ferid Paşa ile Telgraf Başında Konuşma

5 Temmuz 1919

Dünkü telgrafınızda Paris Konferansı kararlarına boyun eğmekten başka yapılacak bir şey görülmediği beyan buyuruluyordu. 

Bu kararlar nelerdir? 

Ajansların en son tebligatı milli bağımsızlığımızı ve mukadderatımızı pek ümitsiz bir halde gösteriyor. Mesela Paris Konferansı Trakya, Pontus, 

İzmir, Kilikya meselelerini devletin aleyhine olarak tayin etmiş ve Doğu Vilayetleri’nde de Ermenistan hakimiyetini kabul ve teyid eylemiş ise bu 

kararlara boyun eğmek için vekalet ve yetkiyi alan ve takdir eden kimlerdir? Sadrazam Paşa hazretleri vatan ve milletin mukaddes hukukunu 

imha eden bu fena vaziyetleri önlemek ve gidermek için ne gibi olumlu ve maddi teminatla ve ümitle dönüyorlar?

ATABE, c.3, s. 145

****

Atatürk'ün, devlet ve milletimizin parçalanması ve Ermeni ve Yunan esaretine düşülmesi tehlikesine dikkat çekerek, 650 sene efendilik eden bir 

milletin köle mevkiine düşmesinin kolay olmadığına dair, 

Harbiye Nazırı Ferid Paşa'ya yazdığı 6 Temmuz 1919 tarihli yazısı.  

Harbiye Nazırı Ferid Paşa Hazretlerine

Erzurum, 6 Temmuz 1919

Devlet ve milletimizin parçalanması ve Ermeni ve Yunan esaretine düşülmesi söz konusudur. 

Altı yüz elli sene efendilik eden bir milletin ve onun başında mübarek bir hanedanın köle mevkiine düşmesi kolay bir hadise değildir.

3. Ordu Müfettişi

Fahri Yaveri Hazreti Şehriyari

Mustafa Kemal

ATABE, c.3, s. 149

****

M. Kemal'in; topraklarının Ermenistan'a verileceği vaadi karşısında galeyana gelen Doğu Anadolu ahalisi arasından çıkıp 

İstanbul'a gelemeyeceğini bildiren telgrafı. 6 Temmuz 1919.

Harbiye Nazırı Ferit Paşa Hazretlerine

Erzurum, 6 Temmuz 1919 

Ermenistan'a vaat edilmiş olduğunu bilmekle, heyecan ve galeyanda bulunan Doğu Vilayetleri ahalisi arasından çıkıp gelmek hususundaki teklifi 

devletlerini yerine getirmede şahsi irademi kullanmaktan manen ve maddeten yasaklanmış bulunuyorum. Vaziyetin takdirini bilinen kavrayışınıza 

ve yüksek etkin görüşünüze arz eylerim efendim.

Üçüncü Ordu Müfettişi 

Fahri Yaveri Hazreti Şehriyari 

M. Kemal

Atatürk'ün Söylev ve Demeçleri, c. 1 Haz. Nimet Arsan, T.İ.T.E. yayını, Ankara, 1981, s. 27,28

****

Atatürk'ün, vatan ve milletin Yunan ve Ermeni emellerine kurban edilmesine mani olmak üzere resmi ve askeri sıfatından istifa ettiğine dair, 

Kolordu Komutanlarına gönderdiği 8 Temmuz 1919 tarihli yazısı.

Kolordu Kumandanlarına

Erzurum, 8 Temmuz 1919

Mübarek vatan ve milleti parçalanmak tehlikesinden kurtarmak ve Yunan ve Ermeni emellerine kurban etmemek için açılan milli mücahede uğrunda 

milletle beraber serbest surette çalışmaya resmi ve askeri sıfatım artık mani olmaya başladı. Bu mukaddes gaye için milletle beraber nihayete 

kadar çalışmaya mukaddesatım adına söz vermiş olduğum için pek aşığı bulunduğum yüce askerlik mesleğine bugün veda ve istifa ettim. 

Bundan sonra mukaddes milli gayemiz için her türlü fedakarlıkla çalışmak üzere sinei millette mücadele eden bir fert olarak bulunmakta olduğumu 

tekmil Müdafaai Milliye ve Reddi İlhak cemiyetlerine ve mülkiye merkezleri ile askerlik şubeleri vasıtasıyla vatanın en ücra köşesine kadar tebliğ ve 

anlatılmasına aracılığınızı ve hızlı vatanperverane yardımlarınızı hasseten rica ederim.

 

3. Ordu Müfettişi

Fahri Yaveri Şehriyari

Mirliva 

Mustafa Kemal

ATABE, c.3, s. 160

****

Atatürk'ün, Erzurum Kongresi'nde yaptığı 23 Temmuz 1919 tarihli konuşması.

Erzurum Kongresi’nde Konuşma

23 Temmuz 1919

Osmanlı tebaasından olan Rum ve Ermeni unsurları, gördükleri teşvik ve yardımın neticesiyle de, milli namusumuzu yaralayacak taşkınlıklardan 

başlıyarak, nihayet hazin ve kanlı safhalara girinceye kadar küstahane tecavüzlere koyuldular.

Vatanın parçalanması söz konusu ve karar olarak, Doğu Vilayetleri’mizde “Ermenistan”, Adana ve Kozan havalisinde “Kilikya” adı ile yine 

Ermenistan; Batı Anadolu’nun İzmir ve Aydın havalisinde Yunanistan; Trakya’da payitahtımızın kapısına kadar keza Yunanistan; Karadeniz 

sahillerimizde “Pontus” Krallığı ve ondan sonra vatanın kalan kısımlarında da yabancı işgal ve himayesi gibi, artık 650 seneden beri bağımsız 

olarak saltanat sürmüş ve tarihi doğruluk ve yiğitliğini, vaktiyle Hindistan sınırına, Afrika’nın ortasına ve Macaristan’ın batısına kadar yürütmüş 

olan bu milletin, esarete, kölelik payesine indirilmesi ve nihayet bu devletin tarih sayfasını kapatarak ebediyet mezarına defnetmek gibi, insaniyet 

ve medeniyetle ve hele milliyet esaslarıyla bağdaşmayan emeller kabul ve onay yeri bulmuş ve görülüyor ki, tatbikat devresi de başlamıştır.

Ermenistan’a gelince: Bir istila fikri besleyen Ermeniler, Nahcivan’dan Oltu’ya kadar bütün İslam ahaliye baskı ve bazı mahallerde katliam ve 

yağma yapıyorlar. Sınırlarımıza kadar İslamları mahva mahkum ve göçe mecbur ederek Doğu Vilayetleri’miz hakkındaki emellerine doğru 

emniyetle yaklaşmak ve bir taraftan da 400 bin olduğunu iddia ettikleri Osmanlı Ermenisini bir dayanak olmak üzere memleketimize sürmek 

istiyorlar.

Şurada acıklı bir hakikat olmak üzere arz edeyim ki, memleketimizde külliyetli yabancı parası ve birçok propagandalar cereyan ediyor. 

Bundaki gaye, pek aşikardır ki, milli hareketi neticesiz bırakmak, milli emelleri felce uğratmak, Yunan, Ermeni emellerini ve vatanın bazı mühim 

kısımlarını işgal gayelerini kolaylaştırmaktır.

ATABE, c. 3, s. 183-186

Askeri Tarih Belgeleri Dergisi, Gnkur. BAsımevi, Ankara, Ekim 1982 Sayı:82, Belge No: 1786.

Kemal Atatürk, Nutuk, c.III. Vesikalar, Türk Devrim Tarihi Enstitüsü, İstanbul, 1961, Vesika: 38. s 926-931.

****

Atatürk'ün İzmir'in işgali ve Ermeni istilası tehlikelerinden doğan Erzurum Kongresi'nin hiçbir siyasi akımla ilgisi olmadığına dair, 

20. Kolordu Komutanı Ali Fuat Paşa'Ya yazdığı 3 Ağustos 1919 tarihli yazısı.

Ankara’da 20. Kolordu Kumandanı Ali Fuat Paşa’ya

3 Ağustos 1919

Milli cereyanın hakiki ve kati sebepleri, İzmir vakalarından, Ermeni istilası tehlikelerinden doğmuş olup Erzurum Kongresi’nin bütün ruh ve gayesi 

İttihatçılığın, İtilafçılığın, velhasıl particilikle her türlü siyasi cereyanların üzerindedir.

Mustafa Kemal

ATABE, c. 3, s. 252.

Ali Fuat Cebesoy, Milli Mücadele Hatıraları, Vatan Neşriyat, İstanbul, 1953, s. 139-140

Atatürk’ün Toplanmamış Telgrafları, Derleyen: Dr. Utkan Kocatürk, Edebiyat Yayınevi, Ankara, 1971. s. 9-10.

****

Atatürk'ün, Ermenilerin İslamlara yönelik katliamlarına dair, Erzurum Kongresi beyannamesinde yer alan 7 Ağustos 1919 tarihli sözleri.

Erzurum Kongresi Beyannamesi

7 Ağustos 1919

Mütareke yapıldıktan sonra gittikçe artan anlaşma tanımaz muameleler ve İzmir, Antalya, Adana ve havalisi gibi memleketimizin önemli kısımlarının 

fiilen işgali ve Aydın vilayetinde yapılan tahammül edilmez Yunan faciaları ve Ermenilerin Kafkasya içinde sınırlarımıza kadar dayanan İslam 

katliamı ve imhası siyasetiyle istila hazırlıkları gibi hadiseler karşısında kendini en yakın ve en kanlı tehlikeler karşısında ... gören Doğu Anadolu 

vilayetlerinin mukaddesatını bizzat korumak gayesiyle yapılan Erzurum Kongresi 7 Ağustos 1919 tarihinde çalışmasına son vererek aşağıdaki 

kararları aldı:

1. Trabzon vilayeti ve Canik sancağı ile Vilayatı Şarkıye adını taşıyan Erzurum, Sivas, Diyarbekir, Mamuretilaziz (Elazığ), Van, Bitlis vilayetleri 

ve bu saha dahilindeki bağımsız sancaklar, hiçbir sebep ve bahane ile yekdiğerinden ve Osmanlı camiasından ayrılmak imkanı tasavvur edilmeyen 

bir bütündür.

ATABE, c. 3, s. 239

Atatürk'ün Samsun'a çıkışı ve Kurtuluş Savaşı'nın Başlatılmasına Dair Belgeler, ATASE Yayınları, Ankara, 1999, s. 219-223

Atatürk'ün Özel Arşivinden Seçmeler, 

Hazırlayan: Genelkurmay Askeri Tarih ve Startejik Etüt Başkanlığı, 

Kültür Bakanlığı Yayınları

****

Atatürk'ün, yurdun Ermeni ayakları altında çiğnenmesine ve ulusumuzun Ermenilere tutsak olmasına olur verecek hiçbir Müslüman 

düşünülemeyeceğine dair, Şeyh Mahmut Efendi'ye yazdığı 13 Ağustos 1919 tarihli yazısı.

Şeyh Mahmut Efendi Hazretlerine

Erzurum, 13 Ağustos 1919

Yurdumuzun Ermeni ayakları altında çiğnenmesine ve ulusumuzun Ermenilere tutsak olmasına olur verecek hiçbir Müslüman düşünülemez. 

Düşmanlarımızın her yerdeki davranışları hep yurdun parçalanması ve ulusumuzun tutsak olması amacına yöneliktir. 

Ulustan güç almayan ve tutsak durumunda bulunan hükümet beceriksizlikten başka bir eylem gösterememiştir.

Atatürk’ün Kurtuluş Savaşı Yazışmaları, c.I, s. 124, 125)

****

Atatürk'ün, Doğu halkının, Ermenilere karşı direndiğine ve İstanbul'daki hükümetin, düşman saldırıları karşısında beceriksiz kaldığına ve bu 

sebeple milletçe birlikte hareket edilmesine dair, 

Şeyh Ziyaettin Efendi'ye yazdığı 13 Ağustos 1919 tarihli yazısı.

Norşinli Şeyh Ziyaettin Efendi Hazretlerine

Erzurum, 13 Ağustos 1919

Bugün Doğu İllerimizin Ermenilere armağan edilmek için direnildiğini bilmektesiniz. Ulusa dayanmayan İstanbul’daki hükümetin, bütün bu düşman 

saldırıları karşısında beceriksiz ve hiç durumunda kalarak ulus haklarını ve ülkeyi savunamamakta olduğu kesinleşmiştir. 

Bu nedenle, ulusumuzun varlığını ve birliğini bütün dünyaya göstermek ve haklarımızın kişisel kararlarla yok olmasına izin veremeyeceğimizi 

anlatmak amacı ile ... resmi orun ve sanımdan ayrılarak ulusun içinde ve ulusla birlikte çalışmaktan başka çıkar yol görmedim ve askerlikten 

ayrıldım.

Mustafa Kemal

Atatürk’ün Kurtuluş Savaşı Yazışmaları c. I, s. 125, 126)

****

Atatürk'ün, İngilizlerin ulusumuzu parçalamaya ve ülkemizi Ermeni ayakları altında çiğnetmeye yönelik entrikalarına dur denilmesi için 

Cemil Çeto Bey'e yazdığı 13 Ağustos 1919 tarihli yazısı.

Garzan’da Cemil Çeto Beye

Erzurum, 13 Ağustos 1919

... Ateşkes Antlaşmasından sonra İtilaf Devletleri, devlet ve ulusumuzun haklarına hiçbir zaman uymayıp ülkemizi ve Doğu İllerimizi Ermenilere 

vermek, Batı illerimizden İzmir gibi en bayındır yerleri Rumlara armağan etmek, Karadeniz kıyılarında bir Pontus Rum hükümeti kurmak çabalarına 

düştüler. Bir yandan da İngilizler, Diyarbakır ve çevresi halkını kandırarak türlü türlü yönler vermeye kalkıştılar.

...

... Anadolu ve Rumeli’nin bütün illerinde Müdafaa-i Hukuk dernekleri kurulmuştur. Doğu Anadolu illeri ve bağımsız sancakları delegelerinden 

oluşmak üzere Erzurum’da bir kongre yapıldı. Böylece bütün Doğu Anadolu halkı birleşti. ...

Birkaç güne dek Anadolu ve Rumeli illerinden oluşmak üzere Sivas’ta genel bir kongre toplanacaktır. Böylelikle de bütün ulus birlik olarak 

haklarını savunacak duruma gelecektir. ...

... Çalışma ve çabalarınızla o yörede örgütün sunduğum tüzüğüne uygun olarak en kısa sürede kurulacağına ve İngilizlerin ulusumuzu 

parçalamaya ve ülkemizi Ermeni ayakları altında çiğnetmeye yönelik entrikalarına olanak verilmeyeceğine inanıyorum.

Mustafa Kemal

Atatürk’ün Kurtuluş Savaşı Yazışmaları, c.I, s. 126-127

****

Atatürk'ün, Doğu illerinin Ermenistan'a katılması durumunda, Osmanlı Ermenilerinin zorda kalacağına dair, 

12. Ve 20. Kolordu Komutanlıkları'na yazdığı 21 Ağustos 1919 tarihli yazısı.

12. ve 20. Kolordu Kumandanlıklarına

Erzurum, 21 Ağustos 1919

Dersaadet’te çeşitli partilerin Amerika heyetine verilmek üzere aldıkları kararlar burada Heyeti Temsiliye’mizce son derece üzüntü ve acı verici 

görüldü. Çünkü birinci maddede Ermenistan’a Doğu Vilayetleri’nden arazi bırakılması söz konusu olmaktadır. 

Halbuki ezici çoğunluğu Türk ve Kürt olan bu vilayetlerden bir karış toprağın bile Ermeniler hesabına kaydının bugün için fiilen mümkün 

olamayacağı şöyle dursun, unsurlar arasındaki nefret ve intikam hissinin dehşet ve şiddeti, Osmanlı Ermenilerinin geri gelmesi halinde bile 

vilayetler dahilinde yoğun olarak iskanlarını tehlikeli göstermektedir. Dolayısıyla suç işlememiş Osmanlı Ermenilerine yapılacak bir şey 

olamayacaktır. Üçüncü maddede Erzincan ve Sivas arasında yoğun bir Ermenilik hayali ilimsizlik ve vukufsuzluktan başka bir şey değildir. 

Harpten evvel bile buralarda oturanlar, büyük kısmı Türk ve küçük kısmı Zaza denilen Kürtlerden ve pek az da Ermenilerden ibaret idi. 

Bugün ise varlığından bahsedilecek miktarda Ermeni yoktur, dolayısıyla bu gibi cemiyetler yetkilerini takdir etmeli ve bir iş yapmak isterlerse hiç 

olmazsa Harbiye ve Hariciye Nezaretlerinin barış hazırlıkları arasında yaptığı resmi istatistik ve grafiklere olsun müracaat zahmetinden 

kaçınmamalıdır. İşbu telgrafın aynen İstanbul’a gönderilmesini rica ederiz.

Mustafa Kemal

ATABE, c. 3, s. 288

Kemal Atatürk, Nutuk, c.I. Vesikalar, Türk Devrim Tarihi Enstitüsü, İstanbul, 1961, s 100.

****

Atatürk'ün, İstanbul'da Rumlarla Ermenilerin çalışmalarına dair yayınladığı 22 Ağustos 1919 tarihli tamimi.

Tamim

Erzurum, 22 Ağustos 1919

İstanbul'da Rumlarla Ermenilerin Çalışmaları

Güvenilir kaynaklardan edilen bilgilere göre, İstanbul Rum Patrikhanesi'nde (Mavri Mira) adında bir kurul oluşturulmuştur. ...

Kurula doğrudan doğruya Venizelos direktif veriyor. ...

Görevi: Osmanlı illerinde çeteler kurmak ve yönetmek, mitingler ve propagandalar yapmaktır. ...

Ermeni patriği Zaven Efendi de Mavri Mira örgütünce satın alınmıştır.

Anadolu'da Trabzon ve Samsun cephane dağıtım yeridir. ...

Ermeni hazırlığı da bütünüyle Rum hazırlığı gibidir.

Mustafa Kemal

Atatürk'ün Kurtuluş Savaşı Yazışmaları, c.I, s. 136

****

Atatürk'ün, ABD İnceleme Heyeti Raporu konusunda Müdafaai Hukuk Cemiyeti Erzurum Merkez Heyeti'ne yazdığı 

24 Ağustos 1919 tarihli yazısı.

Müdafaai Hukuk Cemiyeti Erzurum Merkez Heyeti'ne

Erzurum, 24 Ağustos 1919

Alınan sağlam bilgilere göre Dersaadet'teki Amerika inceleme heyeti, raporlarını Amerika'ya göndermişlerdir. 

Raporlarında sözü edilen esas noktaların aşağıdaki gibi olduğu anlaşılmıştır.

1. Milletimizin birliğini korumak.

2. Memleketimize süratle yardım etmek.

4. Milletin aydın çoğunluğunun Amerika yardımı taraftarı olduğu. 

Bundan başka, Amerikalılar, milletimiz tarafından yardım hakkında müracaat olunursa aşağıdaki noktaların açıkça talebini tavsiye etmekte oldukları 

bildirilmiştir.

1. Ermenilere katiyen arazi verilmemesi.

2. Yabancı birliklerin Osmanlı memleketinden ve bilhassa İstanbul'dan çıkarılması.

Mustafa Kemal

ATABE, c. 3, s. 302

Askeri Tarih Belgeleri Dergisi, Gnkur. Basımevi, Ankara, Eylül 1978 Sayı:77, Belge No: 1695.

****

Atatürk'ün, Ermenilerin Erivan ve Nahcivan'daki faaliyetleri hakkında, Kastamonu Komutanı Albay Osman ve Vali Vekili Ferid Bey'le 

Eylül 1919'da yaptığı telgraf görüşmesi. 

Kastamonu Komutanı Albay Osman ve Vali Vekili Ferid Bey'le Telgraf Görüşmesi

Eylül 1919

(Mustafa Kemal): Ermenistan Cumhuriyeti denmekle maruf Erivan ve Nahcivan Ermenileri kendilerini hakikaten bir devlet olmuş zannıyla bazı 

mertebe vaziyetler almaya kalkıştı.... Son günlerde Nahcivan civarında Azerbaycan İslam kuvvetleriyle Ermenilerin yegane tümeni karşı karşıya 

geldi, vuku bulan mühim bir muharebede Ermeniler tamamen dağıldılar ve perişan oldular ve bunun neticesinde Nahcivan'da bir İslami hükümet 

teşekkül etti. Ermenistan Cumhuriyeti'nin gösterdiği kabiliyetsizlik Avrupa ve bilhassa Amerika nezdinde tamamen meydana çıkmıştır.

Ermenilerin bağımsız bir hükümet olarak devlet idare edemeyeceklerine kanaat eylemişlerdir. Belki Osmanlı hükümetinin bir vilayet veya eyaleti 

olabilir, denilmektedir. Hele memaliki mahrusei şahane (padişahın ülkesi) dahilinde öteden beri ortaya atılan Ermenistan muhtariyeti ve sair gibi 

teklifler artık tamamen kuvvetini kaybetmiştir. Adana havalisinde Fransızlara yaslanan Ermeniler de son günlerde asık yüzler görmeye başladılar. 

ATABE, c. 4, s. 97

****

Atatürk'ün, 4 Eylül 1919'da, Doğu sınırlarına dayanan Ermenilerin katliam siyasetine başladığına dair, 

Sivas Kongresi'nde Kongre Reisi olarak yaptığı açış konuşması.

Sivas Kongresi'nde Kongre Reisi Mustafa Kemal Paşa Hazretleri Tarafından Yapılan Açış Konuşması

4 Eylül 1919

Doğuda Ermeniler Kızılarmağa kadar genişleme hazırlıklarına ve şimdiden sınırlarımıza kadar dayanan katliam siyasetine başladı.

Doğuda son harbin her türlü sıkıntı ve acılarını görmüş ve bilhassa Ermenilerin vahşet ve zulümlerine sahne olmuş yaslı sınır vilayetlerimiz milli 

namus ve bağımsızlığı kurtarmak maksadıyla Müdafaa Hukuku Milliye, Muhafazai Hukuku Milliye cemiyetleri kurdular. ...

ATABE, c. 3, s. 311, 312

****

Osmanlı memleketinin herhangi bir parçasında bağımsız birer Rumluk ve Ermenilik teşkili gayesine yönelik harekata karşı Ermenilere toprak 

verilmesine karşı birlikte müdafaa ve mukavemet meşru esası kabul edildiğine dair, 

Sivas Kongresi kararı, 11 Eylül 1919

Sivas Kongresi Beyannamesi

11 Eylül 1919

3. Osmanlı memleketinin herhangi bir parçasına karşı yapılacak müdahale ve işgale ve bilhassa vatanımız içinde bağımsız birer 

Rumluk ve Ermenilik teşkili gayesine yönelik harekata karşı Aydın, Manisa, Balıkesir cephelerinde milli mücahedelerde olduğu gibi birlikte müdafaa 

ve mukavemet meşru esası kabul edilmiştir.

4. Öteden beri aynı vatan içinde birlikte yaşadığımız bütün Müslüman olmayan unsurların her türlü hukuki eşitlikleri tamamıyla mahfuz 

olduğundan, adı geçen unsurlara siyasi hakimiyetimizi ve toplumsal dengemizi bozacak imtiyazlar verilmesi kabul edilmeyecektir. ...

ATABE, c. 3, s. 361

Atatürk'ün Özel Arşivinden Seçmeler, Hazırlayan: Genelkurmay Askeri Tarih ve Startejik Etüt Başkanlığı, Kültür Bakanlığı Yayınları: 408, Ankara, 1981, s. 45-50.

****

Atatürk'ün Rum ve Ermenilerin, İtilaf Devletleri teşvik ve himayesi altında milli izzeti nefsimizi yaraladıklarına dair, 

Müşir Fuat Paşa'ya yazdığı 17 Eylül 1919 tarihli yazısı.

Dersaadet'te Müşir Fuat Paşa'ya

Sivas, 17 Eylül 1919

Paşa Hazretleri,

Mütareke gününden beri Rum ve Ermenilerin, İtilaf Devletleri teşvik ve himayesi altında nasıl milli izzeti nefsimizi yaraladıklarını, ne suretle 

saltanat ve hükümet hakkını ayaklar altına aldıklarını buradan tekrarla, bütün milletle beraber kan ağlayan saf ve hamiyetli kalbinizi 

kederlendirmek istemem. Bu nankör ırkların küstahlıklarına eklenen İtilaf devletlerinin hak tanımaz muameleleri ve vatanımızı parçalama kararları, 

nihayet İzmir feci vakası ile mahvolma tehlikesi ve esaret alçaklığı karşısında kalan bu matemzede koca milletin temiz vicdanında bir birlik uyandırdı.

Atatürk'ün Bütün Eserleri (ATABE), c. 4, Kaynak Yayınları, 2000, s. 60

Atatürk'ün Özel Arşivinden Seçmeler, 

Hazırlayan: Genelkurmay Askeri Tarih ve Startejik Etüt Başkanlığı, 

Kültür Bakanlığı Yayınları: 408, Ankara, 1981. s. 68-73.

****

Atatürk'ün, Doğu illerini gezen General Harbord'un yönelttiği Ermenilerle ilgili sorulara ne gibi cevaplar verdiğine dair, 

15. Kolordu Komutanlığı'na gönderdiği 21 Eylül 1919 tarihli yazısı.

15. Kolordu Kumandanlığı'na

21 Eylül 1919

General Harbord, maiyetiyle dün buraya geldi. Kendi arzusu üzerine gayet gizlice 3-4 saat kadar konuştuk.... 

Adı geçenin sorduğu soruların başlıcaları şunlardır:

2. Müslüman olmayan unsurlar ve bilhassa Ermeniler hakkındaki görüşümüz

Bu sorulara uzun uzadıya verilen izahatlı cevaplarda aşağıdaki noktalar anlatılmıştır:

2. Memleketimizde yaşayan bütün Müslüman olmayan unsurlarla olduğu gibi Ermenilere de hiçbir kötü kastımız yoktur. 

Bilakis onların her türlü tabiiyet haklarına tamamen riayetkarız. Bunun aksi olarak yayınlar, düzmeceden ve İngilizlerin aldatmacasından ibarettir.

General, ayrıca, Erzurum'da kırk bin kişilik bir kuvvetin toplanarak Ermenistan'a taarruz ve bu şekilde Turanilik gayesinin elde edilmesine 

çalışılacağı hakkında söylentiler mevcut olduğunu ifade etmiştir. Cevaben, bunun katiyen asıl ve esası olmadığı ve tekmil Doğu Vilayetleri'ndeki 

kuvvetin on bin kadar bulunduğu ifade edilmiştir. Refakatlerindeki Hüseyin Bey'i Erzurum Heyeti Merkeziyesi'yle temasa getirerek, oradaki Ermeni 

facialarının hala mevcut eserlerinin gösterilmesi uygun olur. Hüseyin Bey'e icap eden şeyler söylenmiştir, Efendim. 

Mustafa Kemal.

ATABE, c. 4, s. 82, 83

Atatürk’ün Tamim, Telgraf ve Beyannameleri, Derleyen: Nimet Arsan, Cilt: IV, Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü Yayını, Ankara, 1964, s. 72-73.

****

Atatürk'ün, yayınladığı beyannamede Osmanlı'nın, Doğu Vilayetleri'nde geniş bir Ermenistan teşkiline ve Toros silsilesinin güneyinde kalan yerleri 

terke hazır bulunduğuna dair ifadeler bulunan Padişah'a çektiği 22 Eylül 1919 tarihli telgraf.

Padişah'a, Beyannamesi Üzerine Yazılan Telgraf

Sivas, 22 Eylül 1919

... Milleti yabancı ihtiraslarına feda eden bu kabinenin milli arzuya aykırı olarak mevkiinde kalması, pek büyük felaketler çekmekte ve 

hazırlamaktadır. Bütün cihan, mülkü hümayunlarında sükun ve asayişi beklerken vilayetlere çekilen telgrafnamelerle, bir taraftan itaat eden 

aşiretleri ahali fertleri üzerine teşvik ile beraber, memaliki şahanenizin karışıklık içinde ve yardıma muhtaç olduğunu resmen beyan ederek 

yabancı müdahalesini davet eyleyen, diğer taraftan Doğu Vilayetleri'nde geniş bir Ermenistan teşkiline ve Toros silsilesinin güneyinde kalan 

yerleri terke hazır bulunduğunu ifade ile, dahili ve harici düşmanlarımızın emellerini destelemek ve tatmin etmek isteyen bir kabinenin iktidar 

mevkiinde kalmasını zat ve mülükü hümayunlarınızın düşmanlarınızdan başka hiç kimse arzu etmez.

Anadolu ve Rumeli Heyeti Temsiliyesi namına

Mustafa Kemal

ATABE, c. 4, s. 92

Atatürk'ün Samsun'a çıkışı ve Kurtuluş Savaşı'nın Başlatılmasına Dair Belgeler, 

ATASE Yayınları, Ankara, 1999, s. 348-356

Kemal Atatürk, Nutuk, c.III. Vesikalar, 

Türk Devrim Tarihi Enstitüsü, İstanbul, 1961, Vesika No:99. s. 1007-1009.

****

Atatürk'ün, Fransız ve İngiliz koruyuculuğu altında işgal ve örgütlenmesini kesinleştirmiş olan Ermenilere karşı birlik olunması gerektiği konusunda 

20, 3, 13, 12. Kolordu Komutanlıklarına ve Adana, Antep, Maraş ve Urfa Merkez Kurullarına gönderdiği 22 Eylül 1919 tarihli yazısı.

20, 3, 13, 12. Kolordu Komutanlıklarına

Adana, Antep, Maraş ve Urfa Merkez Kurullarına

Sivas, 22 Eylül 1919

Ateşkes sonrasında hükümetimizin Adana ili ile Antep, Maraş, Urfa sancaklarını bırakma güçsüzlüğünde bulunması, bu yörede Fransız ve İngiliz 

koruyuculuğu altında Ermeni işgalini ve örgütlenmesini kesinleştirmiş ve bunlar, o il ve sancakları Ermenileştirmek amacı ile bir yıla yakın bir süre 

çalışma göstermiş ve çok üzücü ki, büyük çoğunluğu kendilerinde olmasına karşın, şimdiye dek örgütten yoksun bulunan Türklerin bireysel 

özverililikleri verimli olmamış ve her gün saldıran Ermeniler, çalışmalarını amaçları doğrultusunda yürütmüşlerdir.

1. Şimdiye dek yapılan saldırıların türü aşağıda özetlenir:

A. Fransız ve İngiliz görevlileri ile Ermeni komitelerinin ve oralarda bulunan Ermeni topluluğunun açıktan açığa Müslümanların haklarına saldırmaları.

B. Osmanlı topraklarının değişik yerlerinde oturan Ermenilerin buralara göçlerinin kolaylaştırılması ve burada sayılarının artırılması.

C. Yabancı üniforması ile Ermeni birliklerinin buralara gönderilmesi ve buradakilerle birleştirilmesi.

D. İslam halkın az zamanda ekonomik ve başka baskılarla yok edilmesi ve öldürülmesi ve göçe zorlanması.

E. Aralarına aşamalı olarak sokulan bölücülükle İslam halkının yabancı koruyuculuğunu istemek zorunda bırakılması.

Anadolu ve Rumeli

Müdafaa-i Hukuk Derneği

Heyeti Temsiliyesi

Atatürk'ün Kurtuluş Savaşı Yazışmaları, c. I, s. 183-184

****

( B )  BÖLÜMÜ İLE DEVAM EDECEK..

http://ermeniasala.blogspot.com.tr/2014/12/ataturk-donemi-ingiliz-ermeni_62.html

..