1909 ADANA-ERMENİ OLAYLARINA BİR TANIK 1

1909 ADANA-ERMENİ OLAYLARINA BİR TANIK., 1

KİBAR OĞULLARININ AGITI 

Prof. Dr. Ali Osman ÖZTÜRK* 

ÖZET 


Bu yazıda; üç yeni varyantı tespit edilen “Kibaroğullarının Ağıtı” dolayısıyla, halk edebiyatına yansıyan 1909 Adana Ermeni olayları bağlamında 
Ermeni-Osmanlı ilişkisi konu edinilecektir. Türk Ağıt edebiyatında varyantları olan metin, Kibaroğulları’ndan Bahar Savaş tarafından 95 yaşındaki 
bir kişiden derlenmiş/not edilmiş ve ilk kez burada yayımlanacaktır. 

Ağıt Metninin 6 varyantı olup, burada karşılaştırma malzemesi olarak yer verileceklerin içinde en kapsamlısı İsmail Görkem tespitidir. 

Metnin dayandığı 1909 Adana olayları başka tarihi kayıt ve bilgilerle kontrol edilecektir. Bu sözlü metne uygun kayıtlardan biri Yılmaz Öztuna’nın 
popüler tarih kitabı, diğeri Cemal Paşa ve Veron Dumehjian’ın anıları, bir diğeri ise güvenilir bir Almanca ansiklopedidir. 

“Kibarların Destanı” ağıtı, Cemal Paşa’nın tutumunu ve dönemin hükümet politikasını eleştiren Türklerin bu olaylardan ne denli olumsuz 
etkilendiklerine tanıklık etmektedir. 

Giriş 

Bu yazıda; üç yeni varyantı tespit edilen “Kibaroğullarının Ağıtı” dolayısıyla, halk edebiyatının ağıt türüne yansıyan 1909 Adana Ermeni olayları
ele alınacaktır. Anonim intikal eden ağıt metinleri, özel/kişisel olduğu kadar genel toplumsal olayları da konu edinebilir.
Halkı (sade insanı) derinden etkileyen ve onun hafızasında yer eden toplumsal olayların, halk edebiyatının genelinde olduğu gibi, özel kişi ya da 
kahramanların şahsiyetleri etrafında anlatılması bilinen bir anlatı özelliğidir.

Amaç, yeni metinleri ortaya koyarken, bu anonim intikal sürecinden geçen ürünleri, adı belli anı/ hatırat sahiplerinin konuya ilişkin aktardığı 
bilgilerle bir karşılaştırılmasını sağlamaktır. 
Ağıt metinlerinin dayandığı olaylara kısmen değinen bir de Ermeni anısına yer verilmesinin nedeni, insani boyutun karşılıklı anlaşılabilmesi sağlama 
düşüncesidir.
Elbette söz konusu tarihi olayların ayrıntılarını yazımızın dar kapsamında ve halk edebiyatı bağlamında aydınlatmak mümkün değildir. 
Eğer “sözlü tarih” konsepti içinde, halk anlatılarında yansıyan “insani duygulara” az da olsa dikkat çekilebilirse, amaç gerçekleşmiş olacaktır.


1. MEVCUT DERLEMELER


1.1 Ahmet Şükrü Esen Derlemesi “Kibaroğullarının Ağıtı” daha önce Ahmet Şükrü Esen’in Anadolu Ağıtları (Yay. Haz.: Pertev Naili Boratavve Remy Dor) adlı derlemeleri içinde 34 numara ile kayıtlı olan bir ağıttır (bkz. ağıt no: 34). Ahmet Şükrü Esen kitabında diğer kaynaklardan alınan ilave kıtalarla verilen metni şöyledir:


1. 
Ali Ağa Mehmed Ağa 
Cemalin benzettim (doğan) aya
Kaçan kandan kurtuluyor
Bin atına çekil dağa.
2. 
Astılar kendir kırıldı
Ağanın konağı yıkıldı
Kör olası müstebitler (?)
Gelin boynuma sarıldı.
3. 
Adana’dan aldım keçe
Saraçlardan seçe seçe
Darağacı kuruluyor
Kaç a Mehmed Ağam kaç a.
4. 
Fermanları yazılıyor
Bacıları sızılıyor
Darağacına asmışlar
Kara bıyık süzülüyor.
5. 
Devesi yurtlar (?) köşeği
Koyun kuzular şişeği
Şurda on adam asmışlar
Üçü Kibarın uşağı.
6. 
Gömlek giyerdi oyalı
Konağı yeşil boyalı
Beyler yemek yemez oldu
Asılacağım diye (li).
7. 
Al atım örk ile çıkar
Çifte kazanlarım kaynar
Çıkmış konağın başına
Düldül ile ırağa bakar.
8. 
Musluğa camüz düzdürür
Sarrafa lira bozdurur
Mehmed Beyim olsa idi
Oğlunu yanında gezdirir.
9. 
Darağaca koşal koşal
Görenlerin aklı şaşar
Beyler asılmaya gitmiş
Bebekler ardına düşer.
10. 
Biri Mehmed biri Ali
Veyli çiftçelerim veyli
Meclisinde şor verilir
Sanırsın istekli tülü.
11. 
Darağacını yaktılar
Dört yanna siyah çektiler
Malum olsun Mehmed Beyim
Kafirler geldi baktılar.
12. 
Adana’dan Vali biner
Yürür konağına iner
Yalan isem kör olayım
Beş yerde kandili(m) yanar.
13. 
Gelinin adı Döndü
Cümle alem sana yandı
Beyler asılmaya gider
Bebeklerin yüzü döndü.
14. 
Adana’dan heber geldi
Yatamıyom uzun gece
Her gelen delikten bakar
Evliya yapılı Hoca.
15. 
Abaniyesi başında
Fermanı bağlı döşünde
Dört oğlumun birin asman
Yazık olur genç yaşında.
16. 
Asıyorlar sıra sıra
Can veriyor söne söne
Dört oğlumun birin asman
Aşiretin hali fena.
17. 
Dut ağacın budamışlar
Yenisinden bitsin diye
Dördünü birden asmışlar
Ocakları batsın diye.
18. 
Yusuf’un giydiği cizme
Güzellik yakar
Hükümete varıncağaz
Kaymakam ayağa kalkar.

(XXIII 66)

19. 
Her gelen delikten bakar
Güzellik Yusuf’u yakar
Asman Müftüyü Müftüyü
Korkarım gelinler (?) çıkar.
20. 
Altın zarfta gümüş tabak
Geri ardında kaldı bebek
Kızlar Adana’ya inmiş
Dördünün de başı kabak.
21. 
Yaşa Padişahım yaşa
Yazılanlar gelir başa
Biz Müftüyü vermek diye
Mahpuslar düşmüş talaşa.
22. 
Ta ezel ezelden böyle
Bozuk Osmanlının fendi
Eğer bunu kim derlerse
Aziz’li Mehmed Efendi.

(II 235/19)

* Çanakkale Onsekiz Mart Üniv. Eğitim Fakültesi Alman Dili Eğitimi Anabilim Dalı, alosturk@comu.edu.tr 

http://www.millifolklor.com 
Millî Folklor, 2009, Y›l 21, Say› 81 

..