“ARARAT” FİLMİ SENARYOSUNDAKİ TARİHSEL OLAYLARIN İNCELENMESİ.., BÖLÜM 2

“ARARAT” FİLMİ SENARYOSUNDAKİ TARİHSEL OLAYLARIN İNCELENMESİ.., BÖLÜM 2 


.

1. “ARARAT” SENARYOSU VE SENARYONUN DAYANDIRILDIĞI AMERİKALI MİSYONER DR. USSHER’İN HATIRATININ KARŞILAŞTIRILMASI

1. 1. “Ararat” Senaryosu ve Senaryonun İçinde Geçen Olaylar.

Ararat senaryosu, Atom Egoyan’ın diğer filmlerinde ortaya koymuş olduğu ruh halinin bir tekrarı olarak ortaya çıkmaktadır. Senaryonun içerisinde  

Gorki adlı karakterle, etnik olarak kendi geçmişiyle olan psikolojik savaşı ve bunun sonucunda intiharı seçen bir tiplemeyi ortaya koymaktadır. 

Çünkü, kendisi de üniversiteyi bitirinceye kadar Ermeni asıllı olduğunu inkar etmiş, hatta bu davranışı yüzünden diğer Ermeniler tarafından  

oldukça büyük tepkiler almış bir tiptir.81 

Bir diğer karakter, senaryoda sanat tarihçisi rolüyle  Anı tiplemesi olarak işlenmiştir. Bununla da, Anı harabelerine atıfta bulunulmaktadır.

Anı’nın ilk kocasının ASALA militanı olduğu vurgusunun senaryoda işlenmesi ve Anı’nın oğlu Raffi’nin babasına sahip çıkarak onun bir terörist 

değil kahraman olduğu inancını kendi psikolojisine yerleştirme çabaları senaryoda işlenen Ermenilikle özdeşleşmiş unsurlar arasında 

yer almaktadır.82

Ermenilikle özdeşleştirilmeye çalışılan bir diğer husus da “Nuh’un Gemisi” öğesinin senaryoda işlenmiş olmasıdır.83 

Ağrı Dağı,84  Van Gölü,85  Akdamar Adası, Ermeni Kilisesi,86  sözde soykırım sahneleri 87  gibi bir çok öge senaryoda bugünle geçmiş arasındaki 

gel-git’lerle yerleştirilmeye çalışılarak “Sloganist Sinemacılık” diye isimlendirilebilecek ve tamamen propagandaya dayalı bir eser  olarak ortaya 

çıkartılmıştır.

Atom Egoyan’ın “Ararat” senaryosunda, filmin içerisinde bir sinema filminin çekilmesi öyküsü anlatılmıştır. Filmin içerisinde çekilen bu film, 

tarihi bir filmdir. Konusu, Ermeniler tarafından iddia edilen  Ermeni soykırımıdır.

1. 2. Egoyan’ın “Ararat” Senaryosunda Neler, Gerçekte Neler Var?

Atom Egoyan’a ait “Ararat” adlı senaryoda, Türklere ait silahlar son derece modern olarak gösterilirken Ermenilere ait silahlar eski-püskü ve 

antika  olarak gösterilmiştir. Ussher’in hatıratında da aynı iddia vardır. 

Ussher, “Van’da 30.000 mevcudunda olan Ermeni’yi sadece 300 tüfekli adam,1000 kadar tabanca ve antika silahlara sahip Ermeni askeri 

koruyordu.” demektedir .88  Ancak, bu sözler ile kitabına koyduğu Ermenilerin asker kıyafetinde siperlerden ateş ederken şeklindeki resimler ve 

yine Ermenilerin  Van’da mermi imalatını görüntüleyen resimleri sözleriyle büyük çelişkiler ortaya koymaktadır.89

Ussher’le birlikte bahsi geçen kitaba imzasını koyan Bayan Knapp’da Ussher’e yakın verilerde bulunur. Bayan Knapp Van’da 30.000 Ermeni’nin 

bulunduğunu 1500  silah eğitimine sahip Ermeni’nin olduğunu ancak bunlardan yalnız 300’ünün silaha sahip olduğunu, cephane stokunun fazla 

olmadığını,  tabancalarının olduğunu, ayrıca kurşun ve fişek yaptıklarını anlatır.90  Bayan Knapp’a göre Ermeniler, günde 2000 mermi üretmektedir.91

  

Rushdouni ise şehirde 30.000 Ermeni olduğu, yaklaşık 13.000’inin genç erkeklerden  oluşarak bunların isyan sırasında Ermeni saflarında Türklere 

karşı askeri görev yaptıkları,  gece-gündüz nöbet tuttukları, hendekler-siperler kazdıkları, yeni duvarlar ve barikatlar yaptıklarını anlatmıştır.92  

Rushdouni, Bayan Knapp’ın 2000 olarak verdiği rakamın aksine, Ermenilerin günde 4000 mermi ürettiklerini, ayrıca bomba atmak için üç tane 

havan toplarının olduğunu  sözlerine ilave etmiştir.93 

Rafael de Nögalis ise, her iki tarafın askeri durumu hakkında  farklı bilgiler vermektedir. 

Nögalis, Modern topçu olarak  (Türklerin) emirleri altında  birkaç sahra topu olduğunu, bunlardan iki buçuk batarya mantelli, birkaç düzine de 

yuvarlak mermi atan, eski toplara sahip olduklarını söyledikten sonra 94    Van’daki Ermenilerin sayıları  ve silahları hakkında şu bilgileri veriyor:

“Van’daki mevcutları 30-40.000 civarında olan Ermenilerin elinde binlerce mavzer tabancasından başka çok miktarda filinta ve tüfekte vardı, 

bunları seneler boyunca satın almışlar ve depolamışlardı. Hatta Ermenilerde, bize çok zaiyat verdiren çok miktarda el bombası da  mevcuttu.” 95 

Nögalis sözlerine şöyle devam etmiştir:

“Biz filhakika kaleye sahip idik; fakat topçumuzun şehre karşı kullanılması hemen hemen mümkün değildi. Her taraftan vaziyet Ermeniler için 

daha müsaitti; hele sayı olarak üstünlük tamamıyla Ermeniler tarafında idi. Kendileri tarafından da açıklandığına göre Ermenilerin kuvveti  

30.000’den fazla idi, tabi buna her gün çeşitli köy ve kasabalardan Van’a akın akın gelenlerin miktarı dahil değildir.” 96

Ayrıca, Vali Cevdet Bey’in, 11 Nisan 1915 tarihli telgrafında, bu rakamların dışında Van’a gizlice 4000 silahlı Ermeni çeteci girdiği ve Ermenilerin 

köyleri basmaya, yakıp yıkmaya başladıkları anlatılmıştır.97 

Nögalis’in yukarıdaki sözlerini destekleyen noktalardan birisi de Dr. Ussher’in hatıratında Hamid Ağa Kışlasının Ermeniler tarafından saldırıya 

uğramasını anlatmasıdır. Bu olay  Hayasdan Gazetesinde de anlatılmıştır. Gazetenin haberinde Kışlanın temelinin altına humbara koydukları, 

humbaranın ateş aldığı binayı tahrip etmese de kışlanın ve bir çok askerin yandığı  yazılmıştır.98  

Ermeniler, Doğu Anadolu’da jandarmadan başka yerel düzeni sağlayacak kuvvet kalmadığından özellikle Van bölgesinde toplanmaya başlamışlar 

ve  silahlanmaya özel bir önem vermişlerdir. Kafkas – İran yoluyla Rus beylik tüfekleri, Manliher, Mosik, Verendil, Mavzer ayrıca Gra ve Mavzer 

tabancalarının getirilmesine büyük gayret sarfetmişlerdir. Tanesi otuz liradan alınan bu silahlar, komitelere ve teşkilatlara sayıları oranında 

dağıtılmıştır. Silahların parasını temin etmek için Ermenilerden çeşitli adlar altında vergiler toplanmıştır. Doğu Anadolu’da Ermenilerin yaklaşık 

50.000 tüfeğe sahip olduğu sanılmaktaydı. Örneğin Van Valisi’nin 2 Nisan 1908 tarihli telgrafında, yapılan aramalar sonucunda sadece  

Kobans Manastırında ve şehir dahilindeki evlerde 208.786 fişek, 290 tüfek, 17 adet on ateşli mavzer rövelyeri, 10 kilo dinamit ve 30 kilo barut 

ele geçirildiği bildirilmiştir.99

  

Dr. Ussher, Ermenilerin Türkleri kışkırtmalarını ve korkutmaya çalıştıklarını hatıratında yazmıştır. Bu amaçla kendi siperlerinden Türklerin 

bulunduğu yere doğru boynuna kandil bağlı küçük bir köpeği gönderdiklerini ve köpeğin çıkardığı sese doğru Türklerin ateş ettiğini bu durumda 

da Türklerin Ruslar ya da Ermenilerce saldırıya uğradıklarını sandıklarını anlatmıştır.100  Bir başka gece de çok gürültü çıkaracak şekilde bir ata 

tenekeler bağlayarak Türklere doğru gönderdiklerini yazmıştır.101 

 Van’da Ermeni isyanıyla 14 Nisan 1915   günü başlayan savaşı Rus Generali Maslofski şöyle anlatır: 102

“Van mıntıkasında vaziyet karışık bir hal almıştı. 14 Nisan’da Van’da kıyama başlamışlardı. Ermeniler Van’daki küçük jandarma kıtasını katl ve 

tard etmişlerdi. Bunun üzerine Türkler Kâzım Bey’in 5. Mürettep fırkasını göndermişler ve iç kalede ve şehirdeki Ermenileri muhasara 

eylemişlerdi. 

Aynı şekilde Van’daki Ermenilere yardım için general Truhin kumandasında bir birliğin Van’a sevk edilmesi, Kolorduya bildirilmişti.”103  

General Maslofski’yi teyit edici bir telgraf 23 Nisan 1915’te Birinci Kuvvei Seferiye Kumandanı Halil Bey tarafından çekilmişti. 

Telgrafında Halil Bey:

“Şehirde Ermeniler, Osmanlı Bankası’na ve resmi binalara saldırı ile bir kısmını havaya uçurdular. Van köprüsüne ve kışlaya saldırı önlendi. 

Şehirde şu anda 2200 kişilik bir kuvvetimiz olmakla birlikte vilayet dahilindeki seyyar jandarma ve eli silah tutan ahaliden istifade edilecektir.”  demektedir.104

Bu rakam daha sonra Nögalis’e göre 10- 12.000 civarına çıkmıştır.105 

Buna rağmen Nögalis Ermenilerin elinde bulundurduğu kuvvetten ve Türklerin Ermenilere göre ne kadar zayıf olduğundan bahisle hatıratında durumu şöyle anlatmıştır: 

“Van’daki 30-40 bin civarında olan Ermeni, mızıka bandosu teşkil edecek yerde muvakkat bir hükûmet teşkil edip madalya ve harp nişanları imal ve taarruzî harekâta ictisar eylemiş olsaydı ve bizzat sopa, balta, bıçak ile silahlanıp kütle halinde huruç hareketine teşebbüs etseydi, kim bilir, vaziyetimiz ne olurdu; bu hareketle Ermeniler muhtemelen bizi geri atar ve belki de Bitlis vilayetine doğru geri çekilmeğe icbar ve bu suretle İran’daki kuvvei seferiyenin ric’at hattını da kesmiş olurdu.”106

Zaten çok geçmeden Rus ordusu Van’a doğru gelmiş ve Türk askeri Van’ı terk etmek zorunda kalmıştır.

Bu durumu Nögalis, şöyle anlatmıştır:

“Kendisi (Cevdet Bey) Van’dan çekildikten sonra Ermenilerin ovaya hakim olduklarını ve bütün Müslüman ihtiyar, kadın ve çocukları servetlerine 

tamah ederek kestiklerini Vali Bey’den haber almıştık.”107 

 Nögalis başından geçen bir olayı da şöyle nakleder:

“Topçumuzun ateşini tarassut için birkaç zabitimle bir tavan arasında bulunuyordum. Civardaki evin damında Müslüman ihtiyar bir kadın ip üzerine 

çamaşır asıyordu. Ermeniler bunu görür görmez delik deşik ettiler. Bundan sonra da bize ateş ettiler, yarım düzine zabit öldürmektense böyle 

bedbaht adamları öldürmekle Ermeniler fazla bir zevk duyuyorlardı. Halbuki biz Ermenilere ihtiyar kadından daha yakındık.” 108

Dr. Ussher’in yazmış olduğu kitapta Ermenilere ait bu tür haberler verilmemiştir. Olaylar, kitabında Türklerin Ermenileri katlettiği şeklinde 

yansıtılmıştır.

Hatıratında çelişkili şeyler anlatan Ussher, bir taraftan Ermenileri masum gösterirken diğer taraftan da  Van’da Ermenilerin ev ev birleştiklerini, 

yeni duvarlar inşa ettiklerini ve yol boyunca siper kazdıklarını anlatmıştır.109  

Dr. Ussher, Rusların gelişiyle birlikte Bitlis istikametine doğru Türk ordusunun çekilişini anlattıktan sonra Van şehrinde, Ermenilerin yönetimi  

tamamen ele geçirdiklerini, Ermenilerin bunu yüzyıllardır beklediklerini ve o bekledikleri günün nihayet geldiğini kitabında büyük bir şevkle 

anlatmıştır.110 

Atom Egoyan’ın Ararat senaryosunda yansıtılan noktalardan birisi de Dr. Ussher’in bir çocukla mektup göndermesidir.111  Senaryoya göre mektubu 

götüren çocuklar yakalanır ve Cevdet Bey’in odasında ayaklarına Cevdet Bey tarafından at nalı çaktırılır.112  

Dr. Ussher’in kitabında bu şekilde bir olay geçmemektedir. Kitapta bir mektup gönderme vardır, ancak mektup çocuklarla yollanmamıştır.  

Mektubun Tiflis’teki 113 Amerikan Konsolosluğuna ulaştırılması istenir. Mektup olayıyla ilgili olarak Ussher, kitabına şunları yazmıştır:

“Sınır yakınında birçok Rus ve İran Ermeni’si vardı. Van’ı savunan Ermeniler sınırdaki Ermenilere büyük bir şevk içerisinde mektuplar gönderirlerdi. 

Biz burada mesaj taşıyan Ermenilerden 12’sinin eşyalarına çok ince çizgiler halinde dikilmiş olan gizli mesajları verdik.” 114 

Dr. Ussher, yazmış olduğu kitabına bu mesajı koymuştur.

                                                                            “Van 27 Nisan 1915

“Amerikalılara veya herhangi bir yabancı konsolosluğa.

“Van’da iç karışıklık mevcuttur. Yönetim (Van’daki), Amerikan varlıklarını bombalamakla tehdit ediyor. Amerikalılara, buradaki Amerikalıların 

hayatlarının tehlikede olduğunu söyleyin.

                                                                                        (İmza)

                                                                                 C. D. Ussher

    E. A. Yarrow

Mesajı getiren ödüllendirilsin.” 115

Dr. Ussher, kitabının ilerleyen bölümlerinde mesajın ilgili yerlere ulaştığını şöyle anlatmıştır:

“... 18 Mayıs Salı öğlenden sonra Rus Ermeni alayının da katkısıyla ana ordu altı saat daha ilerlemiş oldu. Ermenilerden ve Ruslardan oluşan ordu, 

Van’ın kuşatma altında olduğunu zannediyordu. Ermenilerin elinde olmasına şaşırdılar. Onlardan öğrendik ki, daha önce gönderdiğimiz 

12 Ermeni mesajcıdan birisi 8 Mayıs’ta İran’a geçmiş, mesajımızı burada ki Rus Konsolosuna iletmiş ve hemen akabinde de mesajlar hem 

Rusya hem de Amerika’da yayınlanmıştır.”116

Görüldüğü gibi anlatılan olay senaryoda  çok daha farklı bir şekilde yansıtılmıştır. Atom Egoyan’ında senaryosunda işlediği ayağa nal çakma 

hikayesi Ermenilerce daha önce de kullanılmıştır. Örneğin, daha önce çevrilen “Musa Dağında Kırk Gün” isimli filmde de çölde yürüyüş halindeki 

Ermenileri Türk askerleri yakalar ve ayaklarına çivi çakar. Atom Egoyan, senaryosunda bunu çocuğa adapte etmiştir. Senaryo ile  Ussher’in 

kitabında mektup olayı ile ilgili tek doğru şey mesajın içeriğinin aynen verilmiş olmasıdır. Egoyan, bundan sonrasını “sanatsal  serbestliği ve 

ehliyetine” dayanarak istediği şekilde işlemiştir.

Senaryoda verilen fakat Dr. Ussher’in kitabında olmayan temalardan birisi de, Egoyan’ın Vali Cevdet Bey’i  son derece sadist, sinirli ve gaddar 

olarak gösterdiği  sahnedir. Bu sahne de Cevdet Bey’in makam odasında geçmektedir. Senaryonun bu bölümünde Ermeni Fotoğrafçı, 

Cevdet Bey’in önceden çekmiş olduğu resmini Cevdet Bey’e takdim etmek üzere makamına gelir, ancak Cevdet Bey’e bu sahnede oldukça sert 

ve acımasız bir tavır içerisinde olan bir yönetici tipi sergilettirilerek,  psikolojik bir korku ve nefret izleyiciye yansıtılır. Çünkü bu çekimde tuhaf 

ve psikopat hareketleriyle Cevdet Bey’in odasında, oğlu Sevan’la birlikte bulunan Ermeni Fotoğrafçı aşağılanır. 

Yukarıda anlatılan olay Dr. Ussher’in kitabında yoktur. Ancak kitapta yer alıp almaması da yönetmen Egoyan için pek de  önemli değildir. Zira, 

O’nun kendi ağzıyla telaffuz ettiği “sanatsal serbestliği” vardır. Bu ehliyet ona her yetkiyi vermektedir. 

Egoyan’a ait olan bu “serbestlik” öylesine geniştir ki, Van şehrinin yanına gerçekte gerek coğrafi gerekse teknik açıdan imkansız olan 

Ağrı Dağı’nı koyma yetisini dahi vermiştir. Kendisine senaryodaki konuşmalarda “nasıl böyle imkansız bir şeyi yaptığı” söylendiğinde bunun sahip 

olduğu “sanatsal serbestliği”yle mümkün olduğunu ifade eder.

Senaryo devam eder:

“Yüzlerce ceset yol boyunca yerlere serilmiştir. Köpekler bir çocuğun cesedi için birbirleriyle boğuşmaktadırlar. İdam sehpalarında erkek vücutları 

sallanmaktadır. Bir anne öldürülmüş olan oğlunun cesedine sarılmış bir vaziyette feryat etmektedir...” 117

“Ussher, hıçkıra hıçkıra çocuğunu kollarında tutan kadını işaret ederek, Bu onun annesi. Ailesinin geri kalanını katledilirken gördü. Hamile kızına, 

karnı yarılıp doğmamış çocuğu bıçaklanmadan önce, gözleri önünde tecavüz edildi. Kocasının cinsel organı kesildi ve ağzına dolduruldu.”118  

Egoyan’ın senaryosundaki katliam sahnelerinden birisi de, kadınların çıplak olarak  kırbaçlandığı, dans ettirildiği ve gazyağı sürülerek yakıldığı,  

Türk askerinin kağnı üzerinde119 bir kadına tecavüz edişi ve bu tecavüz esnasında  kağnının altında olan 8 yaşındaki kızının annesinin elini 

(tecavüz esnasında) öpüşüdür.120   

Dr. Ussher’in hatıratında bu olaylar mevcut değildir. Ussher, dağlarda yaşayan  başıbozuk birtakım kanun kaçaklarının  çeşitli öldürme olayları 

gerçekleştirdiklerini anlatmıştır.121 

Diğer yandan, Dr. Ussher, Türk askerlerinin,  Ermenilerin katliamına yönelik bir genelge okuduklarını bu genelgeye göre Ermenilerin yok 

edilmesi gerektiği, eğer herhangi bir Hıristiyan bir Müslüman tarafından korunursa önce kendi evinin yakılacağı, sonra Hıristiyan’ın koruyanın 

gözleri önünde öldürüleceği, sonrasında ise koruyan Müslüman ve ailesinin öldürüleceği iddiasını hatıratında yazmıştır.122  

Dr. Ussher’in bahsettiği talimat hakkında, ne bölgede bulunan bir diğer  Amerikalı misyoner Bayan Knapp ,123 ne Rushdouni  124  ne de Türk ordusu 

saflarında bulunan Nögalis herhangi bir ifade kullanmışlardır.

Senaryoda ve Ussher’in kitabında anlatılan Ermeni yaralıların Amerikan misyonuna taşındığı ve burada tedavi edildiği olayı doğru olarak verilmiştir. 

Bu olay gerçekte garipsenecek bir olay da değildir. Zira Amerikalı misyonerler zaten Ermeniler için o bölgededirler ve bunu yapmaları da son 

derece doğaldır.

Dr. Ussher, Ruslar’ın Van’a girişiyle Van’da kalan ve Amerikan misyonuna tedavi için getirilen Türk  kadın, çocuk gibi  hastalara bakılmadığını ve 

sonuçta öldüklerini şu şekilde anlatmıştır: “Türklerin kendi hemşireleri yoktu... Ermeni hemşireler de böyle bir görevi üstlenmek istemediler... 

Ruslara müracaat ettik, Ruslar da, normalde hastanede gönüllü olarak çalışmak istediklerini ancak Türk hastalara bakmayacaklarını söylediler ve  

böyle bir şeye yanaşmadılar...” 125 

Bahsi geçen Amerikan hastanesini Ermeniler Van’ı terk ederken tamamen bir harabeye çevirmişlerdir. 

Konuyla ilgili olarak Van’dan Dahiliye Nezaretine çekilmiş olan 4 Haziran 1916 tarihli şifreli telgrafta, hastanenin Ermenilerin çekilişinden sonraki 

durumu şöyle anlatılmıştır:

“...Hele milyonlar sarfedilerek  Amerika erbâb-ı hayratı taraflarından Van merkezinde vücûda getirilmiş ve yüzlerce yetîmlerin melcé ve hayatı ve 

bî-kes fukarânın meccânen mahall-i tedâvîleri ve insâniyet-i  mücesseme menşe’i bulunan büyük bir mü’essesenin ma’an baykuş vîranesine 

döndürülmüş ve kocaman bir vilayette şenlikten eser bırakılmamış olduğu...” 126

Hastanenin Ermeniler tarafından harabeye çevrilmesini kitabında sadece resimlerle veren Ussher, bu işi kimin yaptığından ilginç bir şekilde 

bahsetmez. En ince ayrıntılara kadar bilgi vermeye çalışan  Ussher, hastanesinin resimlerini koyarken hastanenin önceki halini gösteren resmin 

altına “Van’da Hastane”, harabe halindeki resmin altına da, “Bombardımandan Sonra Hastane” yazılarını koymuştur.127  Ermeni tarihçilerinden 

Richard G. Hovannisian ise editörlüğünü yaptığı “Armenian Van/Vaspurgan” isimli kitabında “Van 1915” isimli makalenin yazarı 

Anahide Ter Minassian” isimli yazar, muhtemelen Dr. Ussher’in kitabından alınmış olduğu anlaşılan  aynı resimlerin altına 

“Türk Bombardımanından Önce ve Sonra Amerikan Hastanesi” ibaresini yazmıştır.128 

Türklerin böyle bir harekette bulunmayacağının kanıtlarından biri de Dr. Ussher’in yazmış olduğu hatıratına koymuş olduğu bir başka resimde 

mevcuttur. Ussher’in hatıratının 279. sayfasında 1917’de çekildiği yazılan   bu resim, Van’da Amerikan kilisesinin sapasağlam ayakta olduğunu 

göstermektedir. “Türklerin, 1915 yılında en önemli ihtiyaç olan hastaneyi yıkıp kiliseye dokunmamaları”, bu olayın ne kadar çarpıtıldığının açık 

bir kanıtını oluşturmaktadır.129  

  Atom Egoyan’ın senaryosundaki ki bir çok diyalog  Dr. Ussher’in kitabında geçmez. Örneğin, Rouben, filmin içindeki filmde Dr. Ussher’i 

canlandıran Martin’e “Siz bir misyonersiniz, düşündüğünüz şeyin manası nedir? Siz bu insanlarla birlikte olmak, onlara umut vermek ve yardım 

etmek için Amerika’dan buraya geldiniz. Şimdi Hıristiyanlar yok ediliyor. Şehri çevreleyen askerler tarafından kadınların ırzına geçiliyor. 

Erkekler katlediliyor (kesiliyor, boğazlanıyor, çocuklar ölüme yürütülüyor vs.) siz bir savaşın içerisindesiniz, bu tamamen bir dehşet. 

Nerede Hıristiyanlar...”130  gibi Hıristiyanlık sömürüsü yapılarak izleyicinin ve özellikle de hedef kitle olarak seçilen Hıristiyan dünyasının dikkatleri 

çekilmek istenmiştir.

 Dr. Ussher’in kitabında her ne kadar bu tür diyaloglar olmasa da, kitabın genelinden bu anlamda bir ifade yorumlandırılabilir. Yani Dr. Ussher, 

bu cümleleri destekleyici bir ruh hali ve görüşlerini kitabına yansıtmıştır. Zaten Dr. Ussher’in kaleme aldığı  kitap, 1917’de savaşa giren Amerika 

Birleşik Devletlerinin  Amerikan kamuoyu nezdinde desteklenmesini gaye edinen bir şekilde kurgulandırılmıştır.

 Ussher’in kitabı okunduğunda gayet net bir demogoji ve propaganda kokusu hissedilmektedir. Oysa, Van’da, Birinci Dünya Savaşı içerisinde 

bulunan ve seferberlik ilan etmiş olan Osmanlı Devleti’ne ihanet içerisinde bulunan ve bu amaçla da isyan eden son derece teşkilatlı  Ermeni  

çetecilerden ve Ermeni halkından oluşan  bir ordu vardır. Buna ilave olarak da İran sınırından Türkiye’ye giren silahlı Ermeniler vardır.131  

Kısaca, Van Ermenilerinin hiçte zayıf veya acınacak bir halleri yoktur.

Ermeniler Dr. Ussher’in kitabında birer melek olarak, Türkler de canavar gibi gösterilmiştir. Dr. Ussher bunu o kadar abartmıştır ki, 

“Rusya’ya kaçabilen Ermeniler Türkler yüzünden yakalandıkları hastalıktan burada yani Rusya’da dahi ölmeye devam etmişlerdir”şeklinde ifadeleri 

hatıratına koymaktan geri kalmamıştır.132  

Rus ve Ermenilerin Van’dan ayrılışları sırasında aynı kafileye katılarak Van’dan kaçıp giden Dr. Ussher’in sadece bu hareketi bile bir çok şeyi 

anlamak bakımından önemlidir.  Ermeni terör faaliyetlerinde öncü rol oynadığının artık aleni bir şekilde bilinmesi ve hastaneye getirilen 

Türkleri ölüme terk etmesi gibi sebepler bu misyonerin Van’dan ayrılmasını zorunlu kılmıştır.133

..