Ermeni Meselesinde Geçmişten Günümüze Amerikan Board Okullarının Rolü. 5

Ermeni Meselesinde Geçmişten Günümüze                       Amerikan Board Okullarının Rolü. 5


1860'da Kilikya'yı Kalkındırma, Hayırseverler Cumhuriyeti, Fedakârlar Cemiyeti, 1870 ve 1880'li yıllarda Van'da Ararat, Muş'ta Mektep Severler, 
Şarklı gibi sosyal, kültürel ve dayanışma görünümlüderneklerin hayata geçirildiği görülür. Bir müddet sonra, yeterli alt yapıhazırlıklarına paralel 
olarak da bu derneklere eş komitelerin kurulmaya başladığı, hatta isimlerinin bile bu yöndeki amaçlarım ifade eder tarzdadeğiştirildiği dikkat 
çekicidir. 
Örneğin; bu tarihten itibaren Erzurum'da Silahlılar Cemiyeti, Milliyetperver Kadınlar Cemiyeti, Kafkasya'da Genç Ermenistan Derneği, Van'da  
İttihat ve Halas Derneği, Karahaç Derneği,İstanbul'da da Ermeni Vatanperverler İttihad gibi daha birçok  derneğin yeraltı faaliyetleri başlattığı 
bilinmekteydi. 71

Bu gibi örgütlerin en büyük amacı Vilayat-ı Şarkiyye'de Ermenilerin lehine ıslahat yaptırmak,Ermenilerin kendi kendilerini yönetebilme hakkını 
almak, Vilayat-ıŞarkiyye'de okullar açmaktı. Ermenilerin bu faaliyetlerini OsmanlıDevleti hoş görmekte, bu çabaları bir vatandaşlık hakkı olarak kabul
etmekteydi. Ve her olup biteni normal gördüğü için de bunların ihanetedebileceğine ihtimal vermemekteydi. Osmanlı idaresinin bu engin
hoş görüsüne rağmen, emperyalist devletlerin kışkırtmaları ve kiliseninfaaliyetleri bu komitelerin Osmanlı Devletine karşı ayaklanma başlatmaları 
için, fırsat olarak görülmüştü.

"Ermenileri ayaklandırmak için öncelikle içlerine bağımsızlık vemillî amaç düşüncelerinin sokulması gerekiyordu. Ermeni komiteleri buamaçların 
yayılmasını ve yerleşmesini sağladılar. Birkaç yıl içinde gizlidernekler kuruldu. Bu dernekler, Osmanlı Hükümeti yönetiminin kötü veaksayan 
taraflarım abartarak etrafa yaydılar ve böylece Ermeniler arasında bağımsızlık düşüncelerinin yayılmasına etken oldular”72

Rus Generali Mayewski'nin ise komiteler hakkındaki analizi dikkatçekicidir:
"Petersburg Darül'l-fünun talebesinden Serkis Kulcunyan'ın taht-ıriyasetinde 80–90 kişilik bir çete teşkil etti. Bu çetenin yansı Petersburg'daki genç 
Ermeni talebeden ve nısfı da Kafkasya'nın cenub havalisinde gönüllü olarak teşekkül etmişti. Bunların hiçbirisi Türkiye nedemektir ve hudut nasıl 
muhafaza edilir bildikleri yoktu. Kürt nedemektir ve taraf-ı ahval arazisi ne merkezdedir? Bunlara dair hiçmalumatları yoktu. 
Bu cihetler ikinci derecede kalır. Asıl maksat Türkiye'ye geçip orada birçok kan dökmektir.”


71 Dilşen İnce Erdoğan, Osmanlı Devletinde Amerikalı Misyonerler ve Van Ermeni İsyanı 1896  , a.g.e, s. 278-280,
http://www.forumacil.com/turk-islam-tarihi-kulturler/181694-ermeni-gercekleri-komiteler-ve-teror-orgutleri.html 
2/8/2010

72 Yahya Bağçeci, a.g.m, s. 141.




Bu komiteler, zaman kaybetmeden olaylar, isyanlar çıkarma yarışmakatıldılar. Ayrıca Osmanlı Devleti'nin içinde bulunduğu sıkıntılardan daistifade 
edebilmeyi düşünmekteydiler. İşte Ermenilerin, içinde bulundukları bu süreçte, Hınçak ve Taşnak Komiteleri öne çıktı. Her ikikomite de aynı 
amaçları paylaşmış ve dağınık haldeki farklı isimdekidernek ve komiteleri birleştirmeyi amaçları arasında görmüşler, amaBüyük Ermenistan'ı ihya 
için uğraşmışlar ve Vilayat-ı Şarkiyye'deörgütlenmeyi esas almışlardı.73

Sonuç

Anadolu’nun en stratejik yerlerine açılan Amerikan okullarında;Ermeni gençlerine, kendi dilleri ve İngilizce konuşmanın önemi, Ermenikültürü ve 
coğrafyasının zenginliği, en önemlisi de efsaneleşmiş Ermenitarihi anlatılmıştır. Bu derslerde; bağımsızlık, hürriyet gibi kavramlar genç Ermenilere 
benimsetilmiş ve sürekli olarak, içinde bulundukları durumun nedeninin “ Zalim Türk” olduğu propagandası yapılmıştır.

Anadolu’da Ermenilerin kalplerine, Türklere karşı kin ve nefrettohumları ekilmiştir. Böylece, Amerikalı misyonerler tarafından açılanAmerikan 
okullarında, isyanların önderleri ve ihtilal cemiyetlerininkurucuları yetiştirilmiştir. Amerikalı misyonerler, zeki birçok dil bilen,çalışma arazisine 
kolayca uyum sağlayabilecek fakat dini olgulara gözükapalı inanan insanlardı. Okullarında her zaman din eğitimi yer almış ve Protestanlık 
telkinlerini Müslümanlara yöneltmekten bile gerikalmamışlardı. Verdikleri eğitimle de Ermenilerin bağımsızlık hareketlerine başlamasına yardımcı 
olmuş, Ermenilerin silahlı direnişcemiyetlerinin oluşumunda, ABD’deki Ermenilerin örgütlenmesinde ve  oradan gelen yardımların silahlı 
mücadeleye ulaşmasının her aşamasındayer almıştı.


73 Vlademir Mayewski, Yabancı Gözüyle Ermeni Meselesi , Çeviren, Mehmet Sadık,APK Dairesi Başkanlığı Yayınları, Ankara 2001, s. 83-88.



Dünyada Protestanları millet olarak gören ve ülkesinde buna görekanun çıkaran tek devlet Osmanlı Devletiydi. 
Bu hoşgörü sayesinde budevlet uzun yıllar yaşamış ve misyonerleri bile kıskandıracak diniözgürlük vermişti milletlerine. 
Fakat her şey hoşgörü ve özgürlükleolmuyor diğer geri kalan kurumlarında çağa ayak uydurmasıgerekmekteydi. 
Bu kurumlardan en önemlileri eğitim ve sağlıktı. Zatenmisyonerler bu iki açık kapıdan girmiştiler. Bugün dahi bu kapılar açık ve misyonerlerce 
kullanılmaktadır. Eğer devlet olarak, ilerleme vegelişme adına toplumun yüzyılın gerektirdiği ihtiyaçlarınıkarşılayamazsanız; doğal olarak, 
yabancı güçler bu boşluğu doldurur. İştemisyonerler de, toplum ihtiyaçlarını hem açtıkları okullarla; hem dehastanelerle karşılamışlar ve 
kendilerine hayran bir Ermeni toplumuyaratmışlardır. Amerikalı misyonerlerin yaptıkları çalışmalar sonunda,kendine dahi yabancılaşmış bir toplum 
yaratılmıştır.


Kaynakça

Amerikan Board Arşivi Bilkent Üniversitesi
A.B.C.F.M., Reel, 661; No: 534A.B.C.F.M., Reel, 661; No: 455A.B.C.F.M., Reel, 661; No: 132A.B.C.F.M., Reel, 661; No: 134, 135, 136A.B.C.F.M., Reel, 661; No: 141
AÇIKSES, Erdal Türk Amerikan Münasebetlerinin Değerlendirilmesi, Türkler Ansiklopedisi, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara 2002, Cilt. 23,AKGÜN, Seçil
General Harbord’un Anadolu Gezisi ve Ermeni Meselesine Dair  Raporu, Tercüman Tarih Yay., İstanbul 1981
AKIN, Veysi Amerika’da İlk Türk Lobisi, Türk Tevaün Cemiyeti(Turkish Welfare Association),
Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi,Ankara Temmuz-2004, Cilt: 20
ALAN, Gülbadi Amerikan Board'ın Merzifon'daki Faaliyetleri ve Anadolu Koleji,
Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2008,
AYDOĞAN, Erdal İttihat ve Terakki’nin Doğu Politikası (1908 – 1918),ÖtügenYayınları, İstanbul 2005
 AYDIN, Mithat Bulgarlar ve Ermeniler Arasında Amerikan Misyonerleri, YeditepeYayınları, İstanbul, 2008
BARKAY, Gül Türk ABD İlişkileri, İki Adım İleri Bir Adım Geri,Toplumsal Tarih Dergisi, Aralık 2003, S.120
BERKAY, GülTürk Amerikan İlişkileri Kronolojisi,Toplumsal TarihDergisi, Aralık 2003, S.120,
BAĞÇECİ,Yahya Osmanlı Devletinde Amerikan Misyonerlerinin Ermeniler Arasında Eğitim Faaliyetleri , Turkish Studies, Volume ¾Summer 2008
DANACIOĞLU, Esra Osmanlı İmparatorluğu’nda Amerikan Board Okulları ve Ermeniler , Dokuz Eylül Univ, Atatürk İlkeleri ve İnkılapTarihi 
Enstitüsü Dergisi, İzmir 2000, Cilt. 3, S. 9-10,
DOĞANAY, Rahmi Amerikalıların Antep Misyonunun Kuruluşu ve Faaliyetleri Hakkında Bir Deneme, History Studies, Volumu 1/1, 2009
DOĞAN,Ayhan Maraş’ta Misyonerlik Faaliyetleri (XIX. Yüzyılın İkinciYarısı ve XX. Yüzyılın Başlarında) Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler 
Enstitü Dergisi, Yıl: 2004, Sayı: 14
DWİGHT, H. G. O. E. Smith, Researches of the Rev. E. Smith and Rev. H. G. O. Dwight in Armenia; including a journey through Asia Minor,and 
into Georgia and Persia, with a visit to the Nestorian and ChaldeanChristians of Oormiah and Salmas (1833) Boston, Crocker and Brewster 
Publisher, Boston 1833,
EROĞLU, Ahmet Hikmet Hıristiyanların Bölünme Sürecine Genel Bir  Bakış, Ankara Üniv. İlahiyat Fak. Dergisi, Ankara 1999, Cilt. 41
ERDEM, Hüseyin Hıristiyanlıkta Kongregasyonalist akımın Ortaya Çıkışı ve Görüşleri, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniv.SBE. 
Felsefe ve Din Bilimleri Ana Bilim Dalı, Ankara 2009
ERDOĞAN, Dilşen İnce Amerikan Misyonerlerinin Faaliyetleri ve Van Ermeni İsyanları (1896), IQ Kültür Sanat Yay, İstanbul Mayıs – 2008 __________, 
Dilşen İnce Merzifon’da Amerikalı Misyonerler ve Ermeniler , Çağdaş Türkiye Araştırmaları Dergisi, İzmir 2005, S. 4
ERHAN, Çağrı Türk Amerikan İlişkilerinin Tarihsel Kökenleri, İmgeYay., Ankara 2001
EARLY, G. M.  Amerikan Missions in The Near East , Vol.VII.No.3 April1929
FENDOĞLU ,Hasan Tahsin Amerika Birleşik Devletleri’nin Misyonerleri ve Osmanlı Devleti, Türkler Ansiklopedisi, Yeni TürkiyeYay., Ankara 2002, Cilt: 14
GÜNDÜZ, Şinasi Misyonerlik ve Hıristiyan Misyonerler, Din BilimleriAkademik Araştırma Dergisi, Yıl 2, Sayı 1, Samsun 2002
GÜNAY, Necla Maraş’ta Ermeniler ve Zeytun İsyanları, IQ Kültür Yay.,İstanbul 2007
HAYDAROĞLU, İlknur Polat Osmanlı İmparatorluğunda YabancıOkullar , Türkler Ansiklopedisi, Yeni Türkiye Yay., Ankara 2002, Cilt:14,
HAMLİN,Cyrus My Life and Times, The Pilgrim Pres, Boston 1863
HARMAN, Ömer Faruk Genel Olarak Misyonerlik Türkiye’de Misyonerlik Faaliyetleri, Ensar Yayınları, İstanbul 2003,
HÜLAGÜ, Metin Osmanlıdan Cumhuriyete misyoner Ermeni, Terör ve Amerika Dörtgeninde Türkiye , Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitü 
Dergisi, Kayseri 2001 S. 10
KILIÇ Davut Osmanlı Ermenileri Arasında Dini ve Siyasi Mücadeleler ,Atatürk Araştırma Merkezi Yay. Ankara 2006 ______, Davut
Tarihten Günümüze İstanbul Ermeni Patrikhanesi,Atatürk Araştırma Merkezi Yay., Ankara 2008
KILIÇ, Osman Protestan Misyonerler ve Ermeni Olaylarına Etkileri,Ermeni Araştırmaları Dergisi, S. 29, Ankara 2008,
KİESER, Hans Lukas Iskalanmış Iskalanmış Barış, DoğuVilayetleri’nde Misyonerlik Etnik Kimlik ve Devlet 1839-1938, İletişimYayınları, İstanbul 2005
KOCABAŞOĞLU, Uygur Kendi Belgeleriyle Anadolu’daki Amerika,İmge Kitabevi Yay, Ankara 2000,
KÜÇÜK, Mehmet Alparslan Ermeniler Arasında Protestanlığın Yayılışıve Protestan Ermeniler , Berikan Yay., Ankara Ocak-2009
ORTAYLI, İlber Osmanlı İmparatorluğu’nda Amerikan OkullarıÜzerine Bazı Gözlemler, Amme İdaresi Dergisi, Cilt.14
ÖKE, Mim Kemal Yüzyılın Kan Davası Ermeni Sorunu, İrfan Yayınları,İstanbul 2003
MAYEWSKİ, Vlademir Yabancı Gözüyle Ermeni Meselesi, Çeviren,Mehmet Sadık, APK Dairesi Başkanlığı Yayınları, Ankara 2001
ÖZTÜRK, Ayhan Amerikan Board’un Kuruluşu ve Teşkilatlanması veOsmanlı Devletinde Kurduğu Misyonlar , Erciyes Üniversitesi SosyalBilimler 
Enstitü Dergisi, Kayseri 2007/2 S. 23
SEZER  ,Ayten Osmanlı Döneminde Misyonerlik Faaliyetleri, OsmanlıAns. Cilt: 2, Ankara 1999
SOMEL, Selçuk Akşin Osmanlı Ermenilerinde Kültür Modernleşmesi,Cemaat okulları ve Abdülhamit , Tarih ve Toplum Dergisi, Bahar 2007,
Yeni Yaklaşımlar s. 10
STONE,Frank Academies For Anatolia, University Pres of America,London 1984
ŞAHİN, Gürsoy Türk Ermeni İlişkilerinin Bozulmasında Amerika Birleşik Devletleri Misyonerlerinin Rolü Üzerine İnceleme, 
AfyonKocatepe Universitesi Sosyla Bilimler Enstitü Dergisi,Afyon Haziran2005 Cilt: 7, S.1
TOOTİKİAN,Vahan The Armenian Evcangtelical Church: Yesterday,Today and Tommorow, Amerika 1996
TOZLU, Necmettin , Kültür Eğitim tarihimizde Yabancı Okullar, AkçağYayınları, ankara 1991
UMUNÇ, Hikmet On The Edge Of Civilized World: Cyrus Hamlin And The American Missionary Work In Turkey, Belleten, Aralık 2004, S. 252
WASBURN, George Fifty Years in Constantinapol , Riverside Pres,Boston 1909,
TURAN, Ömer Osmanlı Orta Doğusu’nda Amerikan Misyonerlik  Faaliyetlerinin Başlangıcı, On Birinci Askeri Tarih Sempozyumu Bildirileri I, 
Genelkurmay Başkanlığı, Ankara 2007
WEST, Maria Romance of Mission: Inside Views of Life and Labor inthe Land of Ararat,Anson Randolph Company, New York 1875
YÜCEL, İdris Kendi Belgeleri Işığında Amerikan Board’un OsmanlıÜlkesindeki Teşkilatlanması, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi,Erciyes 

Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, kayseri 2005


https://www.academia.edu/1212967/Ermeni_Meselesinde_Ge%C3%A7mi%C5%9Ften_G%C3%BCn%C3%BCm%C3%BCze_Amerikan_Board_Okullar%C4%B1n%C4%B1n_Rol%C3%BC