OSMANLI İMPARATORLUĞU NUN TEHCİR KARARI ALMASI VE UYGULAMASI., BÖLÜM 2

OSMANLI İMPARATORLUĞU NUN TEHCİR KARARI ALMASI VE UYGULAMASI., BÖLÜM 2



b. Tehcirin Uygulanması 

     Osmanlı Devleti, Ermenilerin yaptıkları mezalimle uğraşırken çok zor bir durumda kalmıştı. Van daki isyan bütün şiddetiyle sürerken başka 
bölgelere de sirâyet etme temâyülü göstermişti. Türk Ordusu bir yandan Doğu cephesinde öbür yandan Çanakkale cephesinde son derece önemli savaşlar verme mecburiyetinde kaldığı için Van bölgesindeki bu katliamlar karşısında yeterince etkili tedbirler almada gecikiyordu. Başkomutan vekili Enver Paşa, bu çaresizlik karşısında bölge halkının can ve mal güvenliğinin bir an önce sağlanması amacıyla 2 Mayıs 1915 tarihinde Dahiliye Nazırı Talat Paşa ya aşağıdaki talimatı göndermek durumunda kalmıştır. 

DİPNOTTUR;
( 26 - Osmanlı Belgelerinde Ermeniler, s. 7. 
  27 - BOA. DH. ŞFR, 52/188. )



        Van gölü etrafında ve Van valiliğince bilinen belirli yerlerdeki Ermeniler, isyanlarını sürdürmek için daima toplu ve hazır haldedirler. Toplu halde bulunan Ermenilerin buralardan çıkarılarak isyan yuvalarının dağıtılması düşüncesindeyim. 

III. Ordu Komutanlığı nın verdiği bilgiye göre Ruslar 20 Nisan 1915 tarihinde kendi sınırları içindeki Müslümanları sefil ve perişan bir halde sınırlarımızdan içeriye sokmuşlardır. 

Hem buna karşılık olmak ve hem yukarıda bahsettiğim amacı sağlamak için ya bu Ermenileri aileleriyle birlikte Rus sınırı içine göndermek veyahut bu Ermeni ailelerini Anadolu içinde çeşitli yerlere dağıtmak gereklidir. Bu iki şekilden uygun olanının seçilmesiyle tatbikini rica ederim. Bir mahsuru yoksa isyancıların ailelerini ve isyan bölgesi halkını sınırlarımız dışına göndermeyi ve onların yerine dışarıdan gelen Müslüman halkın yerleştirilmesini tercih ederim 28. 

Enver Paşa nın İç İşleri Bakanı Talat Paşa ya gönderdiği bu talimat, bir noktada Osmanlı Devleti nin o dönemde konuya yaklaşım tarzını da ortaya koymaktadır. 
Bu talimatta Ermenilerin tehcir edilme nedenleri söz konusu edilmekte bunların en önemli sebepleri arasında toplu halde isyana hazır olmaları 29, bir kısmının isyanı sürdürmeleri nedeniyle dağıtılmalarının mecburi bir hal aldığı ifâde edilmektedir. 

    Aynı zamanda Rusya sınırları içinde bulunan Müslümanların sefil ve perişan bir halde adeta bir sürü gibi Osmanlı sınırlarından içeriye sürüldüklerini, buna bir karşılık vermek hem de isyanı bastırmak ve isyana hazır halde bekleyen Ermenilerin yaptıkları mezalime son vermek gayeleriyle Ermenilerin ya Rus sınırlarına kadar tehcir edilmeleri veya Anadolu nun çeşitli yerlerinde zorunlu olarak iskâna tabi tutulmalarının gerekli olduğu, mümkünse isyancı Ermenilerin Osmanlı sınırları dışına sürgün edilmelerinin daha uygun olacağı değerlendirmesi yapılmaktadır. Enver Paşa nın bu talimatından ayrıca tehcirin o dönemde sadece Van ve civarıyla sınırlı tutulmasının düşünüldüğü de anlaşılmaktadır. Nitekim ilk evredeki uygulamalar bu minval üzerine yapılmıştır. İçişleri Bakanı Talat Paşa, Enver Paşa nın talimatı üzerine tehcir uygulamasının bütün sorumluluğunu üzerine alarak icraatı başlatmıştır. 

9 Mayıs 1915 tarihinde Talat Paşa önce Van, Bitlis ve Erzurum bölgelerinde bulunan isyancı Ermenilerin savaş alanı dışına çıkarılmalarını, söz konusu vilayetlerin valilerinden talep ederek III. ve IV. Ordu Komutanlarıyla işbirliği içinde konunun çözümlenmesini, Erzurum un güneyi ile Van ve Bitlis te yaşayan Ermenilerin, ikâmet mahallerinden çıkarılıp savaş bölgesinin dışında bulunan güney bölgelerine sevk edilmelerini istemiştir 30. 

DİPNOTTUR ;
( 28 -BOA. DH. ŞFR, 52/282. 
  29 -Kamuran Gürün, Ermeni Dosyası, Ankara 1983, s. 201, 202. 
  30 -Osmanlı Belgelerinde Ermeniler, s. 8; Hikmet Özdemir- Yusuf Halaçoğlu, a. g. e., s. 63. )


          Osmanlı Ordusu Başkomutanlığı durumun daha da önem kazanması üzerine 26 Mayıs 1915 te İçişleri Bakanlığı na yeni bir talimat daha göndermek durumunda kalmıştır. Bu talimatta Ermenilerin Doğu Anadolu Vilayetleri ile Zeytun gibi yoğun olarak meskun bulunduğu yerlerden Diyarbakır Vilayeti güneyine, Fırat Nehri vadisine, Urfa, Süleymaniye ve yakınlarına sevk edilmeleri sözlü olarak ifâde edilerek yeni sevkler sonucunda Ermenilerin tekrar bir araya gelip yeni komiteler oluşturmamalarına özellikle dikkat edilmesi istenmiştir. Ayrıca bu talimatta Ermeni nüfusun sevk edildikleri bölgelerdeki Müslüman sayısının % 10 u oranını geçmemeleri gerektiği, sevk edilen Ermenilerin gönderildikleri mahallerde kuracakları köylerin 50 haneden fazla olmamaları, Ermeni muhacirlerin seyahat ve nakliye suretiyle dahi yakın yerlere ev 
ikame etmemeleri, bunların ev değiştirmelerinin önlenmesi konusunda azami dikkat sarf edilmesi istenmiştir 31. 

Bu talimatlar da dikkate alınarak konunun İngiltere, Fransa ve Rusya tarafından dikkatle takip edildiği göz önünde bulundurularak 27 Mayıs 1915 tarihinde Talat Paşa nın Sadarete önerisi ile hazırlanan yasa Vakt-i seferde icraat-ı hükümete karşı gelenler için cihet-i askerîyece ittihaz olunacak tedâbir hakkında kanun-ı muvakkat çıkarılarak yürürlüğe konulmuştur 32. 

Geçici yasa özel şartlar için hazırlanmış ve hemen yürürlüğü konulmuştur. Burada Osmanlı Devleti nin çok acele kararlar aldığını görüyoruz çünkü durum gerçekten çok kritikti. Başlangıçta Van ve yöresi için başlatılan tehcir uygulaması, İzmit, Bursa, Kayseri gibi yerlerde uygulanmamıştı. İtilâf Devletleri filosunun Çanakkale ye taarruzları, Karadeniz de Ereğli nin Rus donanması tarafından bombardımanı esnasında İstanbul a çok yakın olan bazı vilayetlerde pek kalabalık olan yöre Ermenilerinin eylem hazırlıklarında bulunması vaziyeti değiştirmiştir. Adapazarı ve Kayseri de bulunup eylemlerde kullanılmak üzere hazırlanmış çok sayıda patlayıcının ortaya çıkarılması 33, komite teşkilatlarının çok sistemli olarak yapılandıklarının anlaşılması, kararın kapsamının yaygınlaştırılmasında etkili olmuştur 34. 

Bu bölgelerin dışında yaşayan Ermenilerin de Osmanlı devletine karşı giriştikleri isyanlar neticesinde duyulan ihtiyaç üzerine tehcir yaygınlaştırılmış, Protestan ve Katolik Ermeniler bu tehcirden muaf tutulmuştur 35. 

DİPNOTTUR;
(31 -Saray, a. g. e., s. 57. 
 32 -Aspirations Et Agissements Révolutionnaires Des Comités Arméniens, s. 316; Gürün, a. g. e., s. 214; Saray, a. g. e., s. 57. Osmanlı Belgelerinde Ermeniler, s. 8. 
 33 -Askerî Tarih Belgeleri Dergisi, sayı: 85, Belge: 1998. 
 34 -Aspirations Et Agissements Révolutionnaires Des Comités Arméniens, s.315, 316. 
 35 -BOA. DH. ŞFR, 54-A/252; BOA. DH. ŞFR, 55/20; Aspirations Et Agissements Révolutionnaires Des Comités Arméniens, s. 316; Özdemir- Halaçoğlu, a. g. e.,s. 64.)


      Bu hassasiyetleri de göz önünde bulunduran Talat Paşa nın Sadarete verdiği bir tezkeresi ile 27 Mayıs 1915 tarihinde hazırlanan Tehcir Yasası dört ana maddeden meydana gelmiştir. 

a. Sefer vakti ordu, kolordu, fırka, kumandan veya vekilleri, mevki kumandanları, hükümetin emirlerine, asayiş ve memleket müdafaasına müteallik icraata muhâlefet ve mukâvemet görürlerse, hemen en şiddetli bir şekilde tedîbat yapmaya, tecâvüz ve mukâvemeti esasından imhaya mezun ve mecburdurlar. 

b. Aynı makamlar askerlik gereği veya casusluk veya ihanetini hissettikleri kasaba ahalisini tek tek veya toplu olarak diğer mahalleye sevk ve iskân ettirebilirler. 

c. Bu kanun yayınlandığında yürürlüğe girer. 

d. Bu kanunun uygulanmasından Başkumandanlık Vekili ile Harbiye Nazırı sorumludur 36. 

   Bu geçici kanunla, asayişi bozan, silahlı saldırılar yapan ya da yapma ihtimali bulunan isyancıların, casusların ve vatana ihanet edenlerin, etmeleri muhtemel olanların yerleşim birimlerinden toplu olarak veya tek tek yukarıda adı geçen mahallere sevkleri konusundaki yetkiler askerî makamlara verilmiş oluyordu. 
   Bakanlar Kurulu, 30 Mayıs 1915 tarihli kararı ile İçişleri Bakanlığı nın teklifi ile uygulamaya konulan bu kanunu onaylayarak kanunun öngördüğü alanlardaki işlemlerin daha iyi ve ölçülü yapılmasını istemiştir. Konunun hızlandırılıp kolaylaştırılmasını sağlamak için 10 Haziran 1915 tarihinde yeni bir talimat daha yayınlanmış,Tehcir konusundaki var olan eksiklikler giderilmeye çalışılmıştır. 

   Bu yönetmelikle de 37, tehcire tabi tutulan Ermenilerin mallarının değerlerinin tespit edilip muhafaza altına alınması, boşaltılan köylerin isimleri, buralardaki 
Ermenilere ait malların kayıt altına alınması hedeflenmiştir 38. 
  Bu malların defter halinde kayıtlarının tutulması, kayıt yapılan defterlerin bir nüshasının mahalli kiliselerde, birisinin mahalli idarecilerde, diğerinin de yeni kurulan Emvâl-i Metrûke Komisyonu nda muhafaza altına alınması ön görülmüştür. 
  Mevcut taşınır malların arasında bozulabilir olanlarının bir heyet tarafından açık artırma ile satılarak gelirlerinin sahibi adına, sahibi belirlenemez ise eşyanın bulunduğu köy ve kasaba adına emanet olarak mal sandıklarına teslim edilmesi uygun görülmüştür. 
  Kiliselerde mevcut eşya v.b unsurların bir tutanakla kayıt altına alınması istenmiştir. 

DİPNOTTUR ;
(36 -Aspirations Et Agissements Révolutionnaires Des Comités Arméniens, s. 316; Saray, a. g. e., s. 57. 
 37 -Arşiv Belgeleriyle Ermeni Faaliyetleri, C. I, s.132, 133, 139, 142. 
 38 -Askerî Tarih Belgeleri Dergisi, Sayı: 81, Belge: 1832; Askerî Tarih Belgeleri Dergisi, Sayı: 85 Belge: 1999. Askerî Tarih Belgeleri Dergisi, Sayı: 85 Belge: 2024.)


    Tahliyesi gerçekleştirilen  köylere  göçmenler  yerleştirilebilecek  ve  mevcut evler  ve  arazi,  her  ailenin ihtiyaç   ve   tarım   imkanı   dikkate   alınarak   geçici  belgelerle   muhacirlere dağıtılacaktır.  Muhacirlerin  iskânından  sonra arta  kalan  köylere  o  yöredeki göçer  aşiretler  iskân  edilecek  ve  bunların muhacirlerle  aynı işlemlere  tabi olmaları  öngörülmüştür. Şehir  ve kasabalarda boşaltılan  evlere  tercihen şehirli  ve  kasabalı  göçmenlerin  yerleştirilmeleri, önceki  mali  durumlarının bu    yerleştirmelerde    dikkate    alınması istenmiştir 39.    

    Emval-i Metruke Komisyonu bulunmayan mahallerde ise bu işlemlerin   yerel   yöneticiler tarafından  yapılması,  yukarıda  söz  konusu edilen  işlerin yapılmasın dan ve Ermenilerin geri dönecekleri tarihe kadar olan geçen sürede   yapılan işlemlerden, mal tespitlerinden, Emval-i  Metruke  Komisyonu’nun  
işlem ve kararlarından, açık  artırmalardan  v.b  konulardan  yerel  yöneticilerin birinci derecede sorumlu oldukları da ayrıca yönetmelikte beyan edilmiştir 40.  



c. Tehcir Kanunu’nun  Uygulanmasında  Göz Önünde Bulundurulan Şartlar  


     Ermenilerin tamamı yukarıda ifâde edildiği vecihle  sevk edilmemişlerdir. Sevk kararı daha çok Osmanlı Devleti’nin içinde bulunduğu savaşta   cephe   gerisinde  güvenliğini tehdit eden bölgelerde top yekün uygulanmak durumunda kalınmıştır. Bu sevkıyatlarda o yörede ikamet eden Ermenilerin   tamamı ile isyan edip etmedikleri temel hareket noktası olmuştur.   
Ermenilerin tamamının isyan etmediği mıntıkalarda yaşayan Ermeniler, bu sevke tabi tutulmamışlardır. 

27 Mayıs 1915 tarihli bir belgede Diyarbakır, Harput ve Sivas   bölgesindeki Ermenilerin   ihracına   lüzum görülmediği bildirilmiştir 41.  
Sevkıyatın başlangıçında Urfa’nın bazı yöreleri ve Birecik, Erzurum, Aydın,   Trabzon, Edirne, Samsun, Çanakkale, Adapazarı, Halep, Bolu, Kastamonu, Tekirdağ, Konya ve  Karahisar-ı  Sahip  yerleşim  birimlerinde yaşayan Ermeniler buna  örnektir. Ancak daha  sonra  isyanların  bu  bölgelere de  sirayet  etmesi veya  etme ihtimali  göstermesi nedeniyle  bu  bölgelerde yaşayan  Ermeniler de sevkıyata tabi  tutulmuşlardır. Osmanlı vatandaşlarına katliam uygulayanlar, asker kaçakları, bu tür eylemlere katılmış olan kişilerin  ailelerine  sevkıyat  işlemi yapılmak mecburiyetinde kalınmıştır. Bu tür eylemler içinde    bulunmayan Ermeniler bu sevkıyata maruz kalmamışlar dır 42.  
    Zararsız ve isyancı olmayan Ermenilerin sevkıyat dışı tutulmalarının yanında tüccar ve esnaf olanve komiteci  Ermenilerle  bağlantısı  olmayanlar da sevkıyata tabi olmamışlardır 43. 

DİPNOTTUR;
( 39 -Arşiv Belgeleriyle Ermeni Faaliyetleri, C. I, s.140-141.
  40 -Osmanlı Belgelerinde Ermeniler, s. 8, 9.  
  41 -BOA. DH. ŞFR, 53/295. 
  42 -BOA. DH. ŞFR, 52/249; BOA . DH. ŞFR, 52/255; BOA. DH. ŞFR, 52/266. 
  43 -BOA. DH. ŞFR, 53/295; BOA. DH. ŞFR, 55/21;  )

      Ermeni sevkıyatından mebuslar ve aile efradı, aileleri de dahil olmak şartıyla 44, öğretmenler, yine aileleriyle birlikte 45, asker ve subaylar da keza aileleriyle beraber 46, başlarında erkekleri olmayan Ermeni aileleri, hasta ve âmâ Ermeniler aileleriyle birlikte 47, Protestan ve Katolik Ermeniler 48, sahipsiz ve kimsesiz Ermeni çocukları 49, 

    Duyûn-ı Umûmiye ( Osmanlının borçlarının, tütün, üzüm vb. mallarla ödenmesi için avrupa devletlerinin kurduğu oluşum.*  ) de görevli Ermeni memur ve görevlileri, İstanbul da ve taşrada Osmanlı Bankası şubelerinde, reji idaresinde ve bazı devletlerin konsolosluklarında görevli Ermeniler, demiryolların da görevli Ermeni personel de Ermeni sevkıyatından muaf tutulmuşlardır 50. İstanbul 51, Balıkesir, Urfa ve Antalya da yaşayan Ermeniler, bu bölgede Ermeni nüfusunun az olması ve herhangi bir isyan hareketinin içinde bulunmadıkları nedeniyle göçten muaf tutulanlar arasında değerlendirilmişlerdir 52. 


DİPNOTTUR;
(44 -BOA. DH. ŞFR, 55/19. 
 45 -BOA. DH. ŞFR, 55/42. 
 46 -BOA. DH. ŞFR, 55/18. 
 47 -BOA. DH. ŞFR, 56/2. 
 48 -BOA.   DH. ŞFR,   54-A   /252;   BOA.   DH. ŞFR,55/19;   Aspirations   Et   Agissements Révolutionnaires Des Comités Arméniens..., s. 316. 
 49 -BOA. DH. ŞFR, 55/43; BOA. DH. ŞFR, 54/163. 
 50 -BOA. DH. ŞFR, 55/48. 
 51 -İstanbul’da ikâmet eden 77.735  Ermeni’den isyan haraketlerine destek vermekten sanık 235 kişi tutuklanmıştır. Geriye kalan Ermeniler, önceden olduğu gibi yaşamlarını sürdürmüşler dir. Bu  da  Osmanlı  Devleti’nin  Ermenilere  karşı  iyi  niyet  göstergelerinden  birisidir.  Aspirations Et Agissements Révolutionnaires Des Comités Arméniens...,  s. 322, 323. 
52 -BOA. DH. ŞFR, 55/59. 
53 -BOA. DH. ŞFR, 57 )

        Kastamonu Ermenileri de göçten muaf tutulmuşlar sadece evlerinde silah bulunduran Ermeniler hakkında gerekli olan yasal işlemlerin yapılması ve silahların cins ve miktarlarıyla ilgili bir defterin tutularak ilgili birimlere bildirilmesi uygun görülmüştür 53. 

Ermenilerin sevkleri esnasında gözetilmesi gereken gaye ve esaslar İçişleri Bakanı Talat Paşa tarafından 29 Ağustos 1915 tarihli bir talimatla; Hüdâvendigâr (Bursa ), Ankara, Konya, İzmit, Adana, Maraş, Halep, Zor, Sivas, Kütahya, Karesi (Balıkesir), Niğde, Mamüratülaziz (Elazığ), Diyarbakır, Karahisar-ı Sahip (Afyonkarahisar), Erzurum, Kayseri vilayet ve mutasarrıflıklarına bir kez daha bildirilmiştir. 

Talat Paşa bu talimatında da sevkıyatın gayesinin Ermenilerin bulundukları mahallerde hükümet aleyhine faaliyetlerine son vermek olduğunu, Ermenilerin sevk edilerek bir Ermenistan hükümeti kurmak konusundaki millî düşüncelerinin böylece bertaraf edileceğini, amacın Ermenilerin imhası olmadığı için sevkıyat esnasında kafilelerin hayat güvencelerinin sağlanması gerektiğini, muhacirler için ayrılan ödenekten sevke tabi tutulan Ermenilerin her türlü zaruri ihtiyaçları nın karşılanmasını, sevklerine ihtiyaç duyulan Ermenilerin dışında kalanlarının yaşamlarını sürdürdükleri mahallerden çıkarılmalarına gerek olmadığını, daha önceki talimatta da ifâde edildiği gibi asker aileleri, ihtiyaç duyulan sanatkar, Protestan ve Katolik Ermenilerin sevk edilmemesi gerektiği ifâde edilmiştir 54. 



d. Tehcir Sırasında İhmali Görülen Görevlilerin Cezalandırılması. 


  Talat Paşa ilgili talimatla Ermeni sevk kafilelerine taarruz, gasp, ırza tecavüz edenlerin bu eylemlere ön ayak olanların ve bunlara her türlü yardımı yapanların, bu tür işlem yapan memur ve jandarmaların haklarında gecikmeksizin kanuni işlem yapılmasını ve en şiddetli cezaların kanunlar çerçevesinde verilmesini, bunların görevlerinden hemen uzaklaştırılmalarını ve derhal Divan-ı Harbe verilmeleri gerektiğini bildirmiştir 55. Ayrıca göç ettirilen Ermenilerin malları, geride bıraktıkları taşınır ve taşınmaz bütün emtiaların değerlerinin mahalli idareler tarafından tespit edilmesi bu malların değerlerinin hükümet tarafından sahiplerine ödeneceği İçişleri Bakanlığı tarafından 9 Haziran tarihli bir yazı ile ilgililere tebliğ edilmiştir 56. 

  Talat Paşa tarafından müteaddit defalar yayınlanan Ermeni sevkıyatında uyulması mecburi olan kurallara zaman zaman uyulmadığı görülmüş ve bu kanun dışı uygulamalar yine talimatlarda da açıklandığı üzere gerekli takibata başlanmıştır. 

   Ermenilerin sevkleri esnasında karşılaştıkları çeşitli zorluk ve kötü muameleleri araştırmak üzere inceleme komisyonları kurulmuştur. 
Araştırma ve soruşturma komisyonlarına verilen talimatlarla resmi görevliler içinde görevini kötüye kullanan jandarma, polis ve bunların üstü olan amirlerin hakkında yapılan tahkikat sonucunda suçlarının sabit olması durumunda Divan-ı Harbe sevk edilmeleri istenmiştir. 

  Divan-ı Harbe sevk edilen söz konusu görevlilere ait isim listesinin bir nüshasının da İçişleri Bakanlığı na gönderilmesi emredilmiştir. 

Yörelerinde bu türden uygunsuz muamele ve kötü fiiller işleyen vali ve mutasarrıflar hakkında yapılan soruşturmaların da İçişleri Bakanlığı na bildirilerek buradan gelecek talimatlar doğrultusunda gerekli kanuni işlemin yapılması öngörülmüştür. 

    İçişleri Bakanlığı nın ilgili birimlere verdiği talimatlar doğrultusunda uygulamalar yaptığı arşiv belgelerinden de anlaşılmaktadır. 


DİPNOTTUR;

( 54 - Kayseri Merkez ve mülhâkatta zükûr ve inâs kırk altı bin dört yüz altmış üç Ermeni ve bin beşyüz on yedi Katolik ve bin dokuz yüz elli yedi Protestan ki ceman kırk dokuz bin dokuz yüz kırk yedi nüfûs Ermeni mukayyed olup bunlardan kırk dört bin iki yüz yetmiş biri Haleb ve Suriye ve Musul vilâyetlerine sevk edilmiş dâhil-i livâda kalan dört bin dokuz yüz on bir neferi asker ailesi ve cüzi miktarı Protestan ve Katolik bakâyâsı olmakla dahi yüzde beş nispetinde köylere tevzî kılınmakta olduğu.. BOA. DH. EUM, 2. Şb. 68/75;  Niğde dahilinde Katolik ve Protestan ve Ermeni olmak üzere iki yüz yirmi bir nüfus kaldığı Mutasarrıf Nâzım Bey tarafından bildirilmiştir. BOA. DH. EUM, 2. Şb. 68/69. Ermeni Katolik misyonerleri ile Sörler de sevk edilmemiştir. BOA. DH. ŞFR, 54/55, 
 55 -BOA. DH. ŞFR, 55/292. 
 56 -BOA. DH. ŞFR, 53/303. )


           Aziziye Kaymakamı Hamid ile Tenos Kaymakamı Cemil Bey hakkında Ermeni sevkıyatında yeterince hassas ve sevkıyatta uyulması gereken kurallara uymadıkları gerekçesiyle tahkikat açılmış yapılan inceleme ve soruşturmalar sonucunda suçları sabit görülerek bunların şiddetle cezalandırılmaları, görevlerinden uzaklaştırılmaları ve soruşturma evraklarının tahkik heyetleri tarafından divan-ı harbe gönderilmesi İçişleri Bakanlığı tarafından istenmiştir 57. Konya Askerî Valisi Azmi Bey kötü muameleden, Jandarma Onbaşıları Sadık ve Aslan Ermenilerden rüşvet almakdan, Binbaşı Mehmet Ermenilere kötü muamele den, Artin Velet Halep Ermenilerinin tehcirinden, Armikyan Ermeni tehciri esnasında mücevherat çalma suçlarını işlediklerinden ötürü cezalandırılmış lardır 58. Ceza alanlar arasında Ermenilerin de olması dikkat çekicidir. 

Yaklaşık bir yıl süren tehcir esnasında 1397 kişi yapılan soruşturmalar sonucunda suçlu bulunmuştur. Sivas ta 648, Elazığ da 223, Urfa da 189, Diyarbakır da 170, Kayseri de de 69 kişi ihmal, görevi kötüye kullanma v.b. nedenlerden cezalandırılmışlardır 59. Ermenilerin sevkıyat esnasında güçlüklerle karşılaşmamaları için her türlü planlama yapılmıştır. Nitekim sevk edilecek Ermenilerin hangi yerleşim birimlerinden nerelere sevk edilecekleri de İçişleri Bakanlığı tarafından ilgili birimlere bildirilmiştir. 

   18 Mayıs 1915 tarihinde Erzurum dan çıkarılan Ermenilerin Urfa ve Musul un güneyi, Zor sancağına gönderilmeleri gerektiği ifade edilmiştir. 

   Erzurum Vilayetine 60, Van Vilayeti nden çıkarılan Ermenilerin iskân edilmeleri münasip görülmüştür. Musul Vilayeti ile Zor ve Urfa sancaklarında tayin edilen mıntıkalara 61, Adana Vilayeti, Halep ve Maraş bölgesinden çıkarılan Ermenilerin de Suriye nin doğusu ile Halep vilayetinin doğu ve güney doğusuna yerleştirilme  leri uygun görülmüştür. Başlangıçtaki bu planlama daha sonraki dönemlerde Ermeni tedhiş hareketlerinin artması ve yayılması üzerine biraz daha genişletilip detaylandırılmıştır. 

   5 Temmuz 1915 tarihinde Ermenileri yerleştirmek amacıyla ayrılmış olan yerlerin genişletilmesi, Kerkük Sancağı nın İran sınırına seksen kilometre mesafede bulunan yerleşim bölgeleriyle Musul un güneyi ve batısı olarak yeniden düzenlenmiştir.

DİPNOTTUR;

(57 -BOA. DH. ŞFR, 57/116; BOA. DH. ŞFR, 57/105. 
 58 -Cemalettin Taşkıran, Türk-Ermeni İlişkileri, Tehcir Olayı ve Sözde  Soykırım, Yeni Türkiye Ermeni Sorunu Özel Sayısı, Ocak-Şubat 2001,  Sayı: 37, s. 369. 
 59 -Gürün, a. g. e., s. 221; Göyünç, a. g. e., s. 301 
 60 -BOA. DH. ŞFR, 53/48. 
 61 -BOA. DH. ŞFR, 53/93; BOA. DH. ŞFR, 54/83.)

3.CÜ  BÖLÜMLE DEVAM EDECEKTİR..


**