OSMANLI İMPARATORLUĞU NUN TEHCİR KARARI ALMASI VE UYGULAMASI., BÖLÜM 1

OSMANLI İMPARATORLUĞU NUN TEHCİR KARARI ALMASI VE UYGULAMASI., BÖLÜM 1

OSMANLI İMPARATORLUĞU NUN TEHCİR KARARI ALMASI VE UYGULAMASI 

(The Decıcıon and Applıcatıon of Resettled in Ottoman Empıre) 
Yrd. Doç. Dr. Ahmet ALTINTAŞ 

ÖZET 

Osmanlı Devleti, isteksiz olmasına rağmen Birinci Dünya Savaşı na girmek mecburiyetinde kalmıştı. 


    Bu savaşta bilindiği gibi çok çeşitli cephelerde mücadele etmek durumunda kaldı. Bunu fırsat bilen ve bilhassa Doğu Anadolu da yaşayan Ermeniler, özellikle Rusya, İngiltere ve Fransa nın kışkırtmalarıyla Osmanlı Ordularını arkadan vurdukları gibi, gönüllü olarak Rus Ordularıyla birlikte Doğu Anadolu nun Ruslar tarafından işgal edilmesine de yardımcı oldular. Bu yetmezmiş gibi, bilhassa Van ve civarında Ermeni olmayan bütün halka karşı katliam hareketlerine başladılar. Bu katliamlarını diğer vilâyetlere de yaygınlaştırmaya çalıştılar. Osmanlı Devleti de bunun üzerine gerek kendi güvenliğini gerekse Ermeni olmayan diğer vatandaşlarının can ve mal güvenliklerini korumak amacıyla geçici olarak Ermeni vatandaşlarının bir kısmını Suriye nin bazı bölgeleriyle Halep ve civarına tehcir etmek mecburiyetinde kalmıştır. 

  Anahtar kelimeler: Rusya, İngiltere, Fransa, Ermeniler, Tehcir. 


ABSTRACT 

Although all efforts, Ottoman Empire had to join in First World War. And it had to combat in different fronds, or lines. Thus, Armenian people, who improve an opportunly and live in east Anatolia, had played a dirty trick on Ottomane Empire because of provocations of Russia, France and British. Apart from this, Armenian people had helped Russian army in terms of occupation of East Anatolia region. On the other hand, because of the fact that massacre activites had been focused on the people, who were not Armenian in Van and its environnment, by Armenian people, Ottoman Empire had been oblised to setle Armenian people in Halep and as environment in order to protect the people who were not Armenian, and their military force from Armenian people. Key words: Russia, England, France Armenians, Resettled 

* Afyon Kocatepe Üniversitesi Fen- Edebiyat Fakültesi Öğretim Üyesi. Ahmet ALTINTAŞ 



a. Tehcirin Nedenleri 

Osmanlı Devleti, istememesine rağmen I. Dünya Savaşı na girmek mecburiyetinde kalmış, kendisini önce Doğu Cephesi nde Rusya ile Çanakkale 
Cephesi nde de İngiliz, Fransız ve Anzak v.b. kuvvetleriyle yıpratıcı savaşlar içinde bulmuştu. İngiltere ve Fransa nın Batı Cephesi nde Alman baskısını azaltmak için Rusya nın yardımına ihtiyaçları vardı. Rusya da İngiltere ve Fransa dan daha iyi savaşabilmek için silah, mühimmat ve gıda istiyordu. Rusların bu ihtiyaçlarının karşılanmasının en kısa yolu da Osmanlı Devleti nin kontrolünde olan boğazlardan geçiyordu. Osmanlı Devleti savaştan kısa süre içinde saf dışı edilirse Almanya nın Doğu cephesinde Rusya tarafından baskı altına alınması kolaylaşacak bu da İngiltere ve Fransa nın işini önemli ölçüde kolaylaştıracaktı. 

   Osmanlı Devleti ni I. Dünya Savaşı nda kısa sürede devre dışı bırakma argümanlarından birisi de uzun zamandır hazırlıkları yapılan İngiltere, Fransa ve Rusya nın üzerinde Berlin Anlaşmasından beri çalıştıkları Ermenilerdi. Ermeniler de kurmuş oldukları komiteler vasıtasıyla Osmanlı Devleti ne karşı düşmanla işbirliği yapmaya çoktan hazırdılar 

1. 1890 lardan itibaren bilhassa Doğu Vilayetleri nde yer yer isyanlar çıkararak adeta bunun bir provasını yapmışlardı,

2. Osmanlı Devleti, Ermenilerin I. Dünya Savaşı esnasında Anadolu da bilhassa Doğu Anadolu Bölgesi nde bir biri ardına yaptıkları isyan hareketlerini ilk başlarda 1890-1896 lı yıllardaki isyan hareketlerinin bir devamı olarak nitelendirmişti. 

Bunun üzerine Osmanlı Devleti daha önce de yaptığı gibi Ermeni ileri gelenlerinden olan Erzurum Mebusu Varteks Efendi ye Ermenilerin düşmanla işbirliği yapmaktan hemen vazgeçmelerini aksi halde sorumluluğun Osmanlı Devleti ne ait olmayacağı ihtarında bulundu. Daha önceden bilhassa Paris ve Viyana Büyükelçilikleri tarafından Bab-ı Âli ye Ermenilerin Doğu Vilayetlerinde topluca bir isyan hareketine girişebilecekleri ve Rusya ile işbirliği yapabilecekleri noktasında uyarılar yapılmıştı. 

  DİPNOTTUR;  

(*** 1 -Ermeni gönüllü örgütünü durdurmayacağız, buna son vermeyeceğiz.., sonuna kadar çoğaltacağız, her yanda biz öncü olarak en önde yer alacağız. Düşmanın ezilmesine sonuna kadar yardım edeceğiz, Rus Kazaklarının yanında yerimizi alacağız... Aspirations Et Agissements Révolutionnaires Des Comités Arméniens avant et après la proclamation De La Constitution Ottomane, République de Turquie Direction Générale des Archives d Etat du Premier Ministère Publication de la Direction du Département des Archives Ottomanes No: 51 Seconde Edition, Ankara 2001, s. 215. 
2 - Aspirations Et Agissements Révolutionnaires Des Comités Arméniens, s. 219, 220. )

Bu uyarılar üzerine Aralık 1914 de Doğu Vilayetlerinde bulunup Ermenilerin eğitimleri ile ilgilenen misyoner kuruluşlarının ve bu tür çalışmalar yapan memurların başka bölgelere gönderilmeleri konusunda bazı ön çalışmalar da yapılmıştı 3. 

İsyancı Ermeniler, Osmanlı Devleti nin içine düştüğü sıkıntılı durumdan yararlanmak istemişlerdi. Bunun için, Rusya, İngiltere, Fransa nın sağladıkları maddî imkânlara sahip propagandacılar, seferberliğin hemen ardından yerleşim birimlerine dağılmışlardı. Bunlar, bildiriler dağıtmaya, toplantılar yapmaya girişmişlerdir 4. 
İstanbul dan, yabancı devletlerden isyan için gelen emirler, en ücra yerleşim birimlerine ulaştırılmıştır. Osmanlı Devleti nin, savaşa girişine kadar geçen sürede, Rus, İngiliz, Fransız ve İtalyan devletleri diplomatik temsilcilikleri aracılığıyla, isyancıların yurt içi ve yurt dışı haberleşmeleri için aracılık etmişlerdir. İsyancı Ermenilerin ihtiyaç duyduğu her türlü silah, cephane, mühimmat ve parayı sağlamışlardır. İsyancı Ermeniler de bu devletlerin ihtiyaç duyduğu Osmanlı Devleti nin askerî sırlarını v.b. bilgileri aktararak casusluk yapmışlardır. 

Osmanlı Devleti nin savaş halinde bulunduğu devletler gönüllü Ermeni alayları oluşturarak bu alayları bilhassa Kafkas cephesinde kullanmak için faaliyetlerine hız vermişlerdir. Bu çalışmalar yapılırken Osmanlı Ordusunda görev yapan Ermeni asker ve subaylar da silahlarıyla birlikte firar etmişlerdir. Bu Ermeniler, daha sonra büyük çoğunlukla Rus Ordusu nun yanında savaşmışlar, Rus kuvvetlerinin başarılarında önemli pay sahibi olmuşlardır 5. 

Osmanlı Devleti, bu isyanlara karşı o dönemde almış olduğu tedbirlerin yeterli olacağı varsayımından hareket ediyor, mahallî önlemlerle asayişi ve güvenliği sağlamaya çalışıyordu 6. 
İsyan hareketlerinin sıklığı ve boyutu Ermeni olaylarının daha öncekilerle kıyaslanamayacağını çok çabuk şekilde ortaya koydu. Zira 1915 yılının ilk aylarındaki isyan olayları kapsamı ve kan dökücülüğüyle farklı bir mahiyet arz etmekteydi. Osmanlı Devleti Van İsyanı nın başlamasına kadar bir takım küçük tedbirlerle olayların üstesindengelmeye çalıştı. 


  
DİPNOTTUR; 

( 3 - BOA. DH. ŞFR, 14/119. 
   4 - Aspirations Et Agissements Révolutionnaires Des Comités Arméniens, s. 221. 
   5 -Aspirations Et Agissements Révolutionnaires Des Comités Arméniens, s. 221, 222. 
   6 -Arşiv Belgeleriyle Ermeni Faaliyetleri, 1914-1918, C. I, Genelkurmay ATASE ve Genelkurmay Denetleme Başkanlığı Yayınları, Ankara Genelkurmay Basımevi, Ankara 2005, s. 71-72.  )


Bunun hemen arkasından Zeytun isyanının çıkması 7, bu isyanın Antep bölgesini de etkilemesi durumun önceki isyanlarla kıyaslanamayacağını ortaya koymuştu 8. 

Osmanlı Hükümeti, isyanların gelişme belirtileri üzerine Zeytun ve Maraş bölgelerindeki komiteci Ermenileri Konya ya sevk etti. Ancak bu durum tam bir çözüm içermiyordu. Zira önceden burada ikâmet eden Ermenilerle sonradan bu bölgeye sevk edilmiş Ermenilerin bir araya gelerek ortak hareket etmeleri söz konusu olabilirdi. Bu tehlike üzerine yeni çareler aramaya başlandı ve bu bölgeye Ermeni sevkıyatından vazgeçti. Bundan sonra tehlike teşkil eden Ermenilerin bu bölgeye sevkinden vazgeçilerek Halep in güneydoğusu ile Zor ve Urfa havalisine sevklerine karar verdi. Osmanlı İmparatorluğu, bir yandan Doğu Cephesi nde Ruslara, Çanakkale Cephesinde de İngiliz, Fransız, Anzak v.b. devletlerin ordularına karşı ölüm kalım mücadelesi verirken oldukça zor anlar yaşamakta Payitahtını bile İstanbul dan Anadolu nun bir iç vilayeti olan Eskişehir e taşımayı düşünmekteydi. Osmanlı Devleti nin böyle bir zor ortamında Ermeniler, daha önce de çeşitli kanallar tarafından haber verilen toplu bir 
isyan hareketinin ön hazırlıkları ile meşguldüler 9. Bunun yanı sıra bilhassa Doğu Vilayetlerinde yaşayan Ermeniler, cephede ve cephe gerisinde bilhassa Rus ordularının çok işine yarayacak bilgileri vermekten geri kalmıyorlar, gönüllü olarak Rus ordularına esir olup daha sonra Rus birlikleri ile geri dönerek Osmanlı ordusuna karşı savaşıyorlar, Osmanlı ordularını silah ve iâşe yönünden besleyen bölgelerde sabotaj eylemlerinden geri kalmıyorlar, cepheye silah ve yiyecek götüren lojistik destek birliklerine saldırılar düzenliyorlardı 10. Bu durum Osmanlı kuvvetlerinin cephede savaşmasını zorlaştırıyor, cephe birlikleri ile lojistik destek birlikleri arasındaki bağlantının zaman zaman kesilmesini, cephane ve iâşelerin cepheye ulaşmasında sıkıntıların doğmasına yol açıyordu 11. 
Ermenilerin yaptıkları bu akıl almaz faaliyetler karşısında Osmanlı Orduları Başkomutanlığı 25 Şubat 1915 tarihinde bütün Osmanlı birliklerine uyarıcı bir bildiri göndermişti. 

 DİPNOTTUR ; 

( 7 - Zeytun isyanının detayları için bkz. Aspirations Et Agissements Révolutionnaires Des Comités Arméniens, s. 222-226. 
  8 - Osmanlı Belgelerinde Ermeniler, (1915-1920), Yay. Haz: Ahmet Altıntaş, Mehmet Canatar, Oğuz Çakıl, Recep Karacakaya, Ali Kaya, Bülent Kulüp, Başbakanlık 
       Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı Yayınları Nu: 14, Ankara 1995, s. 6. 
  9 - Ermenilerin isyana hazırlanmaları konusunda bkz, Arşiv Belgeleriyle Ermeni Faaliyetleri, C. I, s. 97-98. 
10 - Erzurum da bulunan Osmanlı kuvvetlerinde göre yapan Ermeni kökenli asker ve subaylar, silahlarıyla birlikte Rus ordusuna katılarak Türk askerlerine karşı savaşmışlar dır. Sekiz ay Erzurum daki Türk birliklerinde görev doktor olarak görev yapan Haçador Bonapartyan da arkadaşlarıyla birlikte Rus ordusuna katılmıştır. Hayrenik, 17 Temmuz 1915 den naklen Aspirations Et Agissements Révolutionnaires Des Comités Arméniens, s. 283. 
11- Ayrıntılı bilgi için bkz, Arşiv Belgeleriyle Ermeni Faaliyetleri, C. I, s. 104-108. )


      Bildiride Ermenilerin muhtelif mahallerde komiteci çeteler kurduklarını, birliklerinden kaçarak terör faaliyetlerine giriştiklerini, yapılan aramalarda çok sayıda silah cephane ve mühimmat bulunduğunu, bu durumun daha önce sefaretlerden ve çeşitli kanallardan duyumları alınan toplu isyanın ön belirtileri olduğunu, bu sebeplerden gerekli tedbirlerin alınarak teyakkuzda bulunulmasını isteyen uyarılar mevcuttu 12. Osmanlı ordusunda halen görev yapan Ermeni kökenli askerlerin, silahlı hizmetlerde kullanılmayacağını, komutanların bu askerlere karşı teyakkuzda bulunacaklarını, silahlı saldırılara karşı gerekli tedbirleri alacaklarını, gerek gördükleri yerlerde uygun gördükleri zamanda sıkıyönetim ilân edebileceklerini, plânlı harekat tasarlanmayan mıntıkalarda arama yapılmayacağını ve özellikle sadık olan bütün Osmanlı vatandaşlarına zarar verilmemesi noktasında gerekli bütün tedbirlerin büyük bir titizlikle alınması gerektiği ifâde edilmişti. Alınması istenilen bu tedbirlerin yanında 
Anadolu nun pek çok yerinde görevli olan Ermeni kökenli polislerin ve devlet hizmetinde görev yapan Ermeni memurların bir anda işlerine son verilmesi sonucunda kamu hizmetlerinde bazı aksamaların da olabileceği göz önünde bulundurularak daha ılımlı ve yumuşak tedbirlerin alınması benimsenmişti. Osmanlı devletine sadık bu görevlerde çalışan Ermenilerin yerlerinde bırakılmaları uygun görülmüştü. Osmanlı İmparatorluğuna sadık olmayan Ermeni memurların uygun bölgelere ya da Ermeni olmayan yerleşim mıntıkalarına gönderilmeleri için gerekli işlemlerin yapılması konularını içeren talimat 1 Nisan 1915 tarihinde İçişleri Bakanlığı ndan vilayetlere 
gönderilmişti 13. 

Osmanlı İmparatorluğu, daha I. Dünya Savaşı na girmeden önce bilhassa Doğu Vilayetlerinde yaşayan Ermenilerin topluca isyana kalkışacakları noktasında bazı ihbarlar elde etmişti. Osmanlı Devleti savaşa dahil olduktan hemen sonra bir anda kendisini iki büyük cephede savaşır bir durumda buldu. 

Doğu cephesi ve Çanakkale cephesinde çok çetin muharebeler yapmak durumunda kaldı. Osmanlı Devleti, bu savaşları verirken Ermeni çetelerinin bir taraftan diğer yandan da Osmanlı ordusunda görev yapan Ermeni askerlerinin hıyanetleri, cephe ile lojistik destek sağlayan kolların irtibatlarının Ermeniler tarafından sabotajlara uğraması Osmanlı ordusunu çok zor durumda bırakmıştı. Osmanlı Devleti bu güç koşullar altında bir savaşı yürütmenin mümkün olmadığını, Ermeni olmayan diğer vatandaşlarının can ve mal güvenliklerini koruyamayacağını da anlayınca tedhişçi Ermenilerle ilgili olarak daha kapsamlı tedbirler almaya mecbur kalmıştır 14.

DİPNOTTUR ; 
(12 - Osmanlı Belgelerinde Ermeniler, s. 6. 
 13 - BOA. DH. ŞFR, 51/192; BOA. DH. ŞFR, 52/249-52/285.
 14 - Osmanlı Belgelerinde Ermeniler, s. 7. )

 Ermenilerin bu isyan hareketlerini başlatırken Çanakkale Savaşları nın en kritik tarihleri olan 18 Mart 1915 tarihiyle 25 Nisan 1915 tarihlerine eş güdümlü olarak en fazla bir iki gün önce ya da sonraki bir tarihte faaliyetlerini hızlandırmış olmaları ayrıca dikkat çekicidir 15. 

İsyancı Ermeniler, İtilaf Devletleri nin Çanakkale cephesini deniz yoluyla zorladıkları ve geçemedikleri tarih olan 18 Mart 1915 ten hemen sonra Doğu Vilayetlerindeki isyan faaliyetlerini genişletmişlerdir. 15 Nisan 1915 te Van, Çatak ve Bitlis 16 bölgesinde pek çok masum Osmanlı vatandaşını katletmişler, memur ve jandarmaları öldürerek resmî binaları yakmışlar 17, 
Ruslara kılavuzluk yaparak Rus Ordusu nun Ermeni kuvvetleriyle birlikte 16/17 Mayıs 1915 te Van ın Ruslar ın eline geçmesinde çok önemli hizmetler yapmışlar dır 18. Almanya nın İstanbul Büyükelçisi Wangenheim Alman Dışişleri Bakanlığı na bu olayları şu şekilde bildirme ihtiyacı duymuştur. 

Van vilayetindeki Ermeniler ayaklanmışlar, Müslüman köylere ve kaleye saldırıya geçmişlerdir. Kaledeki Türk garnizonu 300 kayıp vermiş, günlerce devam eden sokak muharebeleri sonunda şehir âsilerin eline geçmiştir. 17 Mayıs 1915 te Van Ruslar tarafından işgal edilmiş, Ermeniler düşman tarafına geçmiş ve Müslümanları katletmeye başlamıştır. 80.000 Müslüman Bitlis istikâmetinde kaçmaktadır. 19 Almanya İstanbul Büyükelçisi nin o dönemdeki durumu yansıtan bu tasvirleri gerçekten korkunçtur. 

15.000 Silahlı Ermeni Rusların da teşvikiyle bölgedeki tüm Osmanlı vatandaşları nı katletme çabası içine girmişlerdir. 

Bu öldürme işinde o kadar ileri gitmişlerdir ki bu katliamda sağ kalan Osmanlı yöneticileri ve sağ kalan bir kısım Osmanlı vatandaşı, Van şehrini tamamen tahliye etmeye mecbur kalmışlardır 20. 

Ermenilerin bu şekilde cüretkâr davranmalarının bir nedeni de Sarıkamış faciasının Osmanlı III. Ordusu üzerinde yol açtığı yıkım  olmuştur 21. 


DİPNOTTUR;
( 15 -Arşiv Belgeleriyle Ermeni Faaliyetleri, C. I, s. 123-124. 
  16 -Aspirations Et Agissements Révolutionnaires Des Comités Arméniens, s.233-239. 
  17 -Arşiv Belgeleriyle Ermeni Faaliyetleri, C. I, s. 127. 
  18 -Hikmet Özdemir-Yusuf Halaçoğlu, Ermeniler Sürgün ve Göç, Atatürk Kültür Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Türk Tarih Kurumu Yayınları XVI. Dizi Sayı 101 Türk Tarih Kurumu Basımevi, İkinci Basım, Ankara 2004, s. 60. Van daki olayların detayları için bkz. Aspirations Et Agissements Révolutionnaires Des Comités  Arméniens, s. 261-301. 
 19 -Hikmet Özdemir- Yusuf Halaçoğlu, Ermeniler Sürgün ve Göç, s. 60. 
 20 -Ergünöz Akçora, Van ve Çevresi nde Ermeni İsyanları (1896-1916), İstanbul 1994, s.123-178.
 21 -Sarıkamış Harekâtı 22 Aralık 1914 den 19 Ocak 1915 e kadar devam ettiyse de yüksek dağlar, soğuk, açlık, ve tifüs sebebiyle 90.000 kişilik Türk kuvvetlerininin çok önemli bir kısmı zayi olmuş ve Rus cephesi nin arkasına düşme plânı gerçekleşememiştir. Fahir Armaoğlu, 20. Yüzyıl Siyasi Tarihi, 1914-1980, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2. Baskı, Ankara 1984, s. 112. ).



         III. Ordu nun Sarıkamış faciasında uğradığı asker kayıplarını telafi etme çalışmaları esnasında bölgede bir boşluk olmuş, bu zaaftan yararlanan Kafkaslarda konuşlanmış Rus orduları Doğu Anadolu istikametine doğru ileri harekata geçmişlerdir 22. 

Ermeniler de Rusların bu harekatlarında kılavuzluk görevleri yapmışlar zaman zaman da Osmanlı birliklerini arkalarından vurarak Rus ilerleyişine oldukça önemli katkılar sağlamışlardır 23. 

Rus birlikleri bu ilerleyişleri esnasında bilhassa Kars, Ardahan ve çevresinde Ermeni çetecilerle beraber hareket etmişler çok sayıda Müslümanı katletmişlerdir 24. 

Osmanlı Devleti Ermenilerin bu tür yasa dışı faaliyetleri karşısında daha radikal çarelere başvurmak mecburiyetinde kalmıştır 25. 

Bilhassa Van isyanın hemen arkasından Ermenilerin devlet kurduklarını ilân etmeleri, 

DİPNOTTUR;
 ( 22 - Mehmet Saray, Ermenistan ve Türk Ermeni İlişkileri, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayın no: 3433, İstanbul 2003, s. 54. 
   23 - BOA. HR. HU, 122/6; Ermeni gönüllülerinin sayısı günden güne artmış, tümenler oluşturulmuştur. Muş, Sason, Zeytun ve Kilikya dan gelen gönüllülerle üç tümen  oluşturulmuştur. Aspirations Et Agissements Révolutionnaires Des Comités Arméniens, s. 281, 282; 
Ermeni gönüllü çeteleri, Doğubeyazıt ve Salmast yöresinde toplanmışlardır. Ermeni komiteci lideri Hamazasp çeteleri ile Sarıkamış ve Kağızman dan gelerek Keri nin komutasına girmiştir. 
Çetelere binlerce Ermeni de katılmıştır. Ermeni Gönüllüleri 
        1. Alayı Dilman yakınlarında, 
        2. Gönüllü Alayı da Gavsa köyü civarında Osmanlı kuvvetlerine karşı savaşmışlardır. 
        Keri nin komutasında bulunan 4. Gönüllü Ermeni Tümeni kuvvetleri Sarıkamış da büyük kahramanlıklar gösterdiklerinden dolayı Saint Georges Nişanı almıştır.  Aspirations Et Agissements Révolutionnaires Des Comités Arméniens, s. 286, 287. 
  24 - Kars ve Ardahan civarında Rusların tahrikiyle öldürülenlerin sayısının otuz bine ulaştığı, kadın ve çocukların dağlarda perişan halde bulundukları ve bu hususta tarafsız devletler nezdinde gerekli girişimlerde bulunulması hususunda 21 Mart 1915 tarihinde Osmanlı Ordusu Başkomutanlığı Dışişleri Bakanlığı nezdinde girişimde 
bulunmuştur. Osmanlı Belgelerinde Ermeniler, s. 22; BOA. HR. HU, 122/6; Kars ve Ardahan bölgesinde soykırıma uğrayan Müslümanların sayısının 30 bin kişiye vardığı, 
        koruması Ermenilere verilen Osmanlı esirlerinin tüfek dipçikleriyle dövülüp öldürüldükleri, BOA. HR. SYS, 110/12-1; BOA. HR. HU, 122/4. 
 25 - Osmanlı Devleti nin Ermeni  tedhişçilerine karşı almış olduğu önlemler arasında İstanbul daki tedbirlerin de oldukça önemli olduğu görülür. 
       24/25 Nisan 1915 gecesi ve sonrasında Ermeni Daşnak İhtilâl Örgütü üyesi 500 kadar Ermeninin tutuklandığını bunların arasında doktor gazeteci, din adamı yazar ve mebusların bulunduğu görülür. Bu tutuklananlardan 180 kişinin 15 polis, 2 subay bir komiser ve sivil görevli eşliğinde Haydarpaşa dan trenle Ankara ya sevk edildikleri görülmektedir. İstanbul dan aynı tarihlerde Konya ya sevk edilenler de vardır. Gerek Ankara ya gerekse Konya ya sevk edilenlerin iskân ve iâşe giderlerinin Maliye Bakanlığı tarafından karşılanacağı ayrıca ifade edilmiştir. Nejat Göyünç, Ermeni Tehciri ve Soykırımı İddiaları, Yeni Türkiye Ermeni Sorunu Özel Sayısı,  Ocak-Şubat 2001, sayı: 37, s. 297. )

    Osmanlı Hükümeti nin hemen karar vermesinde oldukça önemli bir etki yaratmıştır. Van isyanının hemen akabinde Osmanlı Hükümeti, bu olayları başlatan ve Ermenileri silahlandırarak isyana teşvik eden çeteci Ermenilerin faaliyetlerine son vermek için 24 Nisan 1915 tarihinde vilayetlere ve mutasarrıflıklara gizli bir tamim yollamıştır 26. 

Osmanlı Hükümeti, vilayetlere ve mutasarrıflıklara gönderdiği bu tamimde Ermenilerin komite merkezlerinin kapatılması, çetelerin evraklarına el konulması ve Ermeni komitelerinin ele başlarının tutuklanmasını istemiştir. Başkomutanlık tarafında 26 Nisan 1915 tarihli bir başka tamimle de Osmanlı Hükümeti nin vilayetlere ve mutasarrıflıklara gönderdiği 24 Nisan 1915 tarihli tamimde ifâde edilen noktalar tekrarlanarak vilayetlerden ve mutasarrıflıklardan kendilerinden istenilen hususların yerine getirilmesi istenmiştir. Osmanlı Hükümeti nin ve Başkomutanlığın bu doğrultudaki emirleri sonucunda 2345 kişi tutuklanmıştır. Tutuklanan bu kişilerin bir kısmı Ankara ve Çankırı daki hapishanelere konulmuş, çıkarılan geçici bir kanunla da gayr-i Müslimlerin ve özellikle de Ermenilerin ev ve işyerlerinde bulunan silahların bir an önce toplanılması bütün vilayetlerden ve mutasarrıflıklardan istenmiştir 27. 

Ermenilerin sözde soykırım olarak tüm dünyaya kabul ettirmeye çalıştıkları 24 Nisan 1915 tarihi, Ermeni çetecilerinin önde gelenlerinin Osmanlı Devleti tarafından tüm vilayet ve mutasarrıflıklardan tutuklanmalarının istenmeleri tarihidir. 

    Osmanlı devleti savaş şartları içinde bilhassa Van ve çevresinde Osmanlı vatandaşlarının komiteci Ermeniler vasıtasıyla düşürüldükleri çıkmazdan kurtarılmaları için almış olduğu bir tedbirin tarihidir. 

Bu tutuklama olayını gerek hukukî gerek siyasî olarak soykırım nitelemesiyle tarif etmek asla mümkün değildir. 


2.Cİ  BÖLÜMLE DEVAM EDECEKTİR

**