Türk Tarih Kurumu XV. Türk Tarih Kongresi 11-15 Eylül 2006 Konferansı,

 Türk Tarih Kurumu XV. Türk Tarih Kongresi 11-15 Eylül 2006 Konferansı,

Ermeni Araştırmaları Enstitüsü

Konferans: Türk Tarih Kurumu XV. Türk Tarih Kongresi 11-15 Eylül 2006
ASAM
Oya EREN*

Türk Tarih Kurumu’nun XV. Kongresi 11 Eylül 2006 tarihinde Ankara’da gerçekleştirildi.
Cumhurbaşkanı Ahmet Necdet SEZER’in himayesinde yapılan kongreye toplam 310 bilim adamı katıldı.

Başbakan Recep Tayyip Erdoğan yaptığı açılış konuşmasında sözde Ermeni soykırımı iddialarına da değinerek, 'Bu konuyla yakından, uzaktan alakası olmayan ülkelerin Türkiye'yi Ermeni soykırımı ile suçlamaları yenilir yutulur bir şey değildir' ifadesini kullandı. Ayrıca Ermenistan Devlet Başkanı Robert Koçaryan’a ortak bir tarih komisyonu kurulması için bir mektup gönderdiğini ve hala olumlu bir cevap alamadığını da hatırlattı.

XV. Türk Tarih Kongresi’nde, Enstitümüzün çalışma konuları içerisinde yer alan başlıca bildiriler, sunanların adları, bildirilerin konuları ve kısa özetleri aşağıdadır; Prof Dr. Bige SÜKAN, “Fransız Dışişleri Bakanlığı Arşiv Belgelerinin Işığında Doğu Lejyonu’nun (Ermeni İntikam Alayı’nın) Kuruluşu ve İşlevi” başlıklı bildirisinde “Ermeni Sorunu”nun, büyük devletlerin Osmanlı İmparatorluğu’nu bölme amacıyla ortaya çıkarmış olduğu bir proje olduğunu dile getirdi. Bu sorunun çıkarılmasında büyük rol oynayan Fransa’nın, Ermenileri I. Dünya Savaşı esnasında nasıl kullandığını vurgulayarak, Fransız Dışişleri Bakanlığı arşiv belgelerine dayanarak Fransızların Anadolu’yu işgalleri sırasında getirdikleri Ermeni alayının kuruluş aşamalarından ve bu birliğin Fransız subaylarının idaresinde Magosa’daki eğitimlerinden bahsetti.

Prof Dr. Aygün ATTAR, “Ermeni Baskısına Karşı Kurulmuş Bir Teşkilat: Difai Fırkası” başlığıyla sunduğu bildirisinde, 19. yüzyıl sonlarında başlayan Ermenilerin komitacılık faaliyetlerini, örgütlenmelerini, 1905 yılında Bakü’de ortaya çıkan Ermeni-Azeri çatışmaları ve Azerilerin tabi tutuldukları katliamların durdurulamaması sonucunda Ahmet Ağaoğlu’nun Azeri Türkleri’nin savunulması için kurmuş olduğu “Difai Fırkası”nı ve bu fırkanın Azerbaycan için önemini vurguladı.

Doç. Dr. Taha Niyazi KARACA, “William Ewart Gladstone’un Ermeni Sorunu Politikası ve Sultan II. Abdülhamit’in Gladstone’u İkna Girişimleri” başlığıyla sunduğu bildirisinde, İngiltere’de Kraliçe Victoria dönemi siyasetçilerinden biri olan Gladstone’u tanıtan bir girişin ardından, Gladstone’un Türk düşmanlığı ve Hristiyan birliğini sağlamaya yönelik düşüncelerine değinerek, başbakanlığı döneminde Ermeni sorununu Osmanlı Devletini sıkıştırmak için bir araç olarak kullandığından, Ermenilere bağımsızlık kazandırmak için yürüttüğü çalışmalardan ve Sultan II. Abdülhamit’in Gladstone’u Osmanlı Devleti aleyhine yürüttüğü politikasından vazgeçirmeye yönelik çabalarından bahsetti.

Doç Dr. Ahmet Halaçoğlu, “II. Abdülhamid Döneminde Yapılan Genel Aflar ve Afların Ermeni Suçlulara Uygulanışı” başlıklı bir bildiri sundu. Bildirisinde, Fransız İhtilalinin ardından Balkan ülkelerinin bağımsızlığını kazanmasıyla Anadolu’da yaşayan Ermenilerin de bunun etkisi altına girdiklerini, 1877-78 Osmanlı Rus Savaşı’nın ardından Ermeni meselesinin uluslararası alana taşındığını, Ermenilerin bu sürecin ardından meselenin çözümünü hızlandırmak adına katliamlara ve isyanlara başvurduğunu, bu eylemlerin ardından yakalananların Divan-ı Harbe sevk edildiğini, sevk edilenlerin içinde cinayete karışmış Müslümanların da çeşitli cezalara çarptırıldığını ve bunun devlet tarafından Ermeni-Müslüman ayrımının yapılmayışına bir kanıt olduğunu dile getirdi.
Aynı zamanda, arşiv belgeleri ışığında II. Abdülhamid zamanında çıkarılan afların
kimleri kapsadığına ve uygulanış şekline değindi.

Prof. Dr. Yusuf OĞUZOĞLU, 

“Bursa Yöresindeki Osmanlı Ermenilerinin Düşmanlaştırılarak Anarşi ve İsyana Sürüklenmeleri (1878-1922)” başlıklı bir bildiri sundu. 

Öncelikle 1878-1922 yılları arasında Bursa yöresindeki Ermenilerin varlığına ilişkin bilgi verdi.

19. yüzyıl öncesinde Bursa yöresinde Ermenilerin varlığına tanık olunmadığını, Osmanlı arşiv belgelerinden edinilen bilgiye göre bölgede kitlesel bir Ermeni yerleşimin olmadığını, 19. yüzyıl ortalarına doğru Osmanlı’nın modernleşme sürecinde Bursa yöresinde çoğu Fransız sermayeli fabrikaların kurulmasıyla Ermeni nüfusun arttığını belirtti. Ermenilerin, modernleşme hareketinden fazlasıyla yararlandığını, sonrasında ise Ermenilerin temsilcisi kabul edilen Katagigos’un kiliseyi siyasetin içine soktuğunu, açılan yabancı okullarının da azınlıkların devlet düzenine karşı bir tutum içine girmesine katkıda bulunduğunu, kilisenin de katkılarıyla Ermenilerin düşmanca tavırlarını anarşi ve katliama dönüştürdüklerini, yayınlanmış belgelerle, Osmanlı arşivindeki kayıtlara
dayanarak açıkladı.

Doç Dr. Saime YÜCEER, “Bursa’da Ermeni Olayları, Göç Ettirilmeleri ve Geri
Dönüşlerinde Yaşananlar” başlıklı bir bildiri sundu. Bildiride Osmanlı İmparatorluğu’nun çöküş sürecinde Ermenilerin emperyalist güçlerce kullanılan bir etnik grup oluşuna, Ermenilerin yaşadığı birçok bölgede olduğu gibi Bursa’da da Ermeni olaylarının etkisini gösterdiğine değindi

Prof. Dr. Kemal ÇİÇEK, “Tehcir Uygulaması ve Amerikan Vatandaşı Osmanlı
Ermenilerinin Durumları” başlıklı bildirisinde Amerikan vatandaşı olan veya olduğu iddia edilen, Amerika’da akrabası olan Ermeniler hakkında yapılan konsolosluk araştırmalarına ve bu araştırmalar sonucunda elde edilen mektupları da değerlendirerek tehcir uygulaması hakkında bazı çıkarımlarda bulundu.

Yrd. Doç. Dr. Mithat AYDIN, “Amerikan Misyonerlerinin Ermeniler Arasındaki Faaliyetleri ve Bunun Osmanlı-Amerikan İlişkilerine Etkisi” başlığıyla sunduğu bildirisinde, Osmanlı arşiv belgelerinde Amerikan misyonerlerinin Ermeni ayaklanmalarında oynadıkları hazırlayıcı ve koruyucu rolü analiz etti. Osmanlı Devleti’nin de bu zararlı faaliyetlere karşı önlem alma çabalarından ve bu çerçevede Amerika ile diplomatik işbirliği arayışlarından bahsetti.

Doç. Dr. Kaya Tuncer ÇAĞLAYAN, “İngiliz Erivan Temsilciliği’nin Raporlarına Göre Ermenistan Cumhuriyeti’nin Askeri, Siyasal, Ekonomik ve Sosyal Durumu (1919-1920)” başlıklı bir bildiri sundu. Bildirinin başında İngiltere’nin I. Dünya Savaşı sonrası Kafkasya’ya olan ilgisinin daha ziyade Ermenileri Osmanlı Devleti’ne karşı kışkırtma çabasına yönelik olduğunu belirtti. Ermenistan Cumhuriyeti’ne 1919’da atanan Yüzbaşı George Gracey’nin raporlarına dayanarak Ermenistan tarihi ve o dönemki Azerbaycan, Gürcistan ve Türkiye’yle ilgili değerlendirmelere yer verdi.

Dr. Hilmar KAISER, “The German Red Cross Mission to the Otoman Third Army” (Osmanlı III. Ordusu’nda Alman Kızıl Haç Örgütü’nün Görevi) başlıklı bir bildiri sundu.
Birinci Dünya Savaşı sırasında Osmanlı Üçüncü Ordusunda görev yapan Alman sağlık ekiplerinin anıları doğrultusunda Osmanlı askeri sağlık sistemi ve Osmanlı askerlerinin yaşadığı sağlık sorunlarını ele alan bildirisinde, aynı zamanda, Osmanlı askeri hekimlerinin Ermeniler üzerinde bazı ölümcül sonuçlar doğuran deneyler yaptıklarını iddia etti.

Yrd. Doç. Dr. Ahmet ALTINTAŞ, “Marsilya Kenti’nin Ermeni Olaylarındaki Rolü ve Önemi” başlıklı bildirisinde Marsilya kentinde kurulan Ermeni komitelerine ve bu komitelerin bu kenti üs olarak kullanmalarına yer verdi. Marsilya’nın aynı zamanda Ermenilerin diğer Avrupa ülkeleriyle bağlantı kurduğu bir örgütlenme merkezi olduğunu belirtti.

Prof. Dr. Zeki ARSLANTÜRK, “Doğu Karadeniz’in Toplumsal Yapısı, Etnik Grup İddiaları ve Misyonerlik Faaliyetleri” adlı bir bildiri sundu. Küreselleşmenin mikro etnik kültürler üzerindeki etkisine değinen Arslantürk, Türk toplumunun etnik gruplar bakımından zengin bir toplum olduğunun altını çizdi. Gürcistan’ın Acar Türklerini tahrik etmesi, Yunanistan’ın Pontus Politikası ve Ermenistan’ın büyük Ermenistan hayaline de değinen Arslantürk, bu grupların bölgede nüfus yoğunluğu oluşturma çabalarına da yer verdi.

Prof. Dr. Reşat GENÇ, “Gregoryan Kıpçaklar ve Töre Bitigi (Kanun Kitabı)” başlıklı bildirisinde bugüne kadar üzerinde pek durulmamış bir konuya değindi. Gregoryan Kıpçakların bir kısmının XII. Yüzyıldan başlayarak Gürcü-Ortodoks kilisesine diğerlerinin ise Ermeni-Gregoryan kilisesine bağlandığını vurguladı. Bu yolla Gregoryan Kıpçakların büyük bir kısmının zaman içinde Gregoryan Ermeni inanışına mensup olduğunun ve Ermeni alfabesi ile bir çok dil ve kültür eserleri bıraktıklarının altını çizdi.

Dr. Dilşen İNCE-ERDOĞAN, “1897-1900 Yıllarında Van’da Amerikalı Misyonerlerin Faaliyetleri” başlıklı bildirisinde, genel olarak Osmanlı İmparatorluğu döneminde gerçekleşen Ermeni isyanları üzerinde durdu. Bu isyanlardan en büyüğü olan 1896 Van isyanını detaylı olarak ele alan tarihçi bu isyanın ortaya çıktığı sırada Van’da bulunan konsolosların ve misyonerlerin faaliyetlerine geniş yer verdi. Van isyanının gerçekleştirilmesinde Rusya, İran ve Batılı devletlerin desteklerinin de Ermenilerin ayaklanmasında önemli bir etkisi olduğuna değindi.

Doç. Dr. Bülent ÖZDEMİR, “Savaş, Yardım ve Yolsuzluk: I. Dünya Savaşı’nda Amerikan İnsani Yardım Kuruluşu Near East Relief’in Paralarıyla Kurulan Süryani Birlikleri” başlıklı bir bildiri sundu. 1914’te Rusya’nın Osmanlı İmparatorluğu’na savaş ilan etmesi ile Nesturilerin taraf olarak Rusya’nın yanında savaşa dahil olduğunu belirten Özdemir, günümüzde bu konunun pek gündeme getirilmediğini belirtti. Bölgede misyonerler aracılığı ile toplanan yardım paralarıyla Ermeni ve Süryani birliklerinin kurulduğunu ve söz konusu birliklerin Osmanlıya karşı kullanıldığını vurguladı.
Kongrenin iyi organize edilmiş olması, ayrıca bildirilerin hem tarihsel bir sıra izlemesi hem de konularına göre tasnif edilmesi kongrenin sistematik bir biçimde takip edilmesini kolaylaştırarak katılımcıların kongreden azami derecede faydalanmalarını sağlamıştır.

* ERAREN Uzman - oeren@eraren.org
- ERMENİ ARAŞTIRMALARI, Sayı Sayı 22, Yaz 2006
www.eraren.org

©2008 ERAREN, Tüm hakları Telif Hakları yasasınca korunmaktadır.
ERAREN - Ermeni Araştırmaları Enstitüsü


http://www.eraren.org/index.php?Lisan=tr&Page=Print&DergiIcerikNo=417&Yer=DergiIcerik


***