XIII. Sonuç
Sovyetler Birliğinin dağılmasından sonra bağımsızlığını ilan eden Ermenistan bağımsızlık sürecinde kısa bir süre Rusya karşıtı politika izlese de daha sonra Rusya ile ilişkilerine önem vermiş, özellikle ekonomik ve askeri desteğine ihtiyaç duymuştur. Ancak bölge devletlerinden Azerbaycan ve Gürcistan Rusya’nın kontrolünden çıkarak batı yanlısı politika izlemiş, demokratik değerlere önem vermiş ve uluslararası sisteme entegre olmak için girişimlerde bulunurken, Ermenistan siyasi elitine Ermeniler ve Ermenistan’ın Rusya’nın desteği olmadan varlığına devam edemeyeceği görüşü hakim olmuştur. Ermenilerin bu görüşü benimsemelerindeki en önemli etkenler; bağımsızlık sonrası ciddi ekonomik sorunlarla karşılaşması, Dağlık Karabağ Savaşı’na başlamaları, Türkiye’ye yönelik toprak iddiasında bulunmaları ve sözde soykırım propagandası ve komşu devletlerin toprakları hesabına genişleme politikaları ile açıklanabilir. 1980’li yılların sonlarından itibaren genişleme politikasını uygulamaya başlayan Ermenistan bölge istikrarını ve güvenliğini ciddi şekilde tehdit etmiştir. Azerbaycan ve Gürcistan’ın BDT’ye üye olmalarına rağmen, Rusya ile ilişkilerinde mesafeli davranarak, ekonomik ve siyasi açıdan Rusya’ya olan bağımlılıktan kurtulmaya çalışmış, Ermenistan ise tam karşıt bir politika izleyerek kendisini Kafkasya’da gelişen ekonomik ve siyasi gelişmelerin dışına itmiştir. Ermenistan batı sermayesinin bölgeye gelmesinden sonra ciddi anlamda bir canlılık kazanan bölge ekonomisinin avantaj ve fırsatlarını iyi değerlendirememiştir.
1991’de Ermenistan’ın ilk devlet başkanı seçilen Petrosyan yönetimi, Karabağ Savaşı ve Türkiye’den algıladığı tehdit nedeniyle Rusya ile askeri ve siyasi işbirliğine öncelik vermiş, Rus ordusunun ülkede konuşlanması için bir dizi anlaşmalar imzalamıştır. 1996 yılına kadar Rusya ile askeri ve ekonomik işbirliğinin gerekliliğine inanan Petrosyan, daha sonra Rusya ile yaptıkları işbirliği sonucunda bölgesel ve uluslararası gelişmelerin dışında kaldıkları kanaatine varmış ve Rusya ile ilişkilerinin gözden geçirilmesi gerektiğine inanmış, ancak Rusya’nın muhalefeti desteklemesi ve baskısı sonucunda istifa etmek durumunda kalmıştır.
1998’de devlet başkanı seçilen Koçaryan, Petrosyan yönetiminin son dönemlerinde ciddi sorunlar yaşadığı Rusya ile ekonomik, askeri ve siyasi ilişkilerini hızlı bir şekilde geliştirmeye çalışmıştır. Petrosyan döneminde Rusya ile imzalanmış askeri ve ekonomik anlaşmalar yenilenmiş veya süresi uzatılmıştır. Özellikle Dağlık Karabağ konusunda Rusya’nın siyasi ve askeri desteğini alan Ermenistan, Rusya’nın bütün isteklerini kabul etmek zorunda kalmıştır. Özellikle Rusya’ya olan enerji bağımlılığı Ermenistan’ın Rusya karşısında manevra etme alanını oldukça sınırlamıştır. Rusya’ya olan borcunu ödeyemeyen Ermenistan ülke için stratejik önem taşıyan sivil ve askeri-sanayi tesislerini Rusya’ya devretmek zorunda kalmıştır. Rusya ve Ermenistan, ilişkilerini stratejik olarak nitelendirseler de Rusya zaman zaman Ermenistan’a doğalgaz ve petrol vermeyi belirli sürelerle durdurmuş, vergilendirmede yaşanan sorunlar nedeniyle iki ülke arasındaki ticareti sınırlamıştır.
Ermenistan ve Rusya’nın çeşitli vesilelerle dile getirdikleri stratejik işbirliği Ermenistan’dan daha çok Rusya’nın çıkarlarına hizmet etmektedir. Rusya, Ermenistan’ı bölgedeki askeri üssü, Azerbaycan ve Gürcistan’a baskı aracı olarak kullanmaktadır. Ermenistan 1991’den itibaren bölge devletleri ile olan tarihi sorunlarını gündeme taşıyarak kendisini yalnızlığa itmiş ve dış politikasında Rusya’ya özel bir ayrıcalık tanımıştır.
Yaklaşık iki milyon Ermeninin Rusya’da yaşaması da Ermenistan’ın Rusya’ya bağımlı kalmasını sağlamaktadır. Zira bu göçmen kitlesi hem Ermenistan‘a ciddi miktarda kaynak aktarmakta hem de Rusya’da lobi çalışmaları yapmaktadır. Rusya’daki Ermeni diasporasının devlet yöneticileri üzerinde ciddi etkisinin olduğu söz konusu olmasa da özellikle Dağlık Karabağ ve Türkiye karşıtı konularda başarılı sonuçlara ulaşmışlardır.
Dağlık Karabağ Savaşı’nda Rusya’nın Ermenistan’a destek vermesi ve Rusya’nın Karabağ Ermenilerinin fiili bağımsızlığının tek garantörü olduğunu bilen Ermenistan yöneticileri Rusya ile ilişkilerini kopararak son 15 yılda elde ettikleri siyasi ve askeri başarılarını tehlikeye düşürmek istememektedir. Rusya ile yaklaşık 300 yıllık bir işbirliği tarihine sahip Ermenistan’ın kısa sürede Rusya’nın siyasi, ekonomik ve askeri etkisinden kurtulması mümkün değildir. Ermenistan’ın bağımsızlık sonrası şekillenen dış politikasına dikkat edildiğinde Petrosyan iktidarının son yıllarında Rusya’nın etkisinden kurtulma çabalarının olmasına rağmen, Koçaryan ikili ilişkilerin geliştirilmesine çalışmış, Ermenistan’ın ekonomik, siyasi ve askeri politikasında Rusya’ya özel bir yer vermiştir. Ermenistan’ın bağımsızlık sonrası dış politikasını analiz ederken Rusya’nın bu özelliğini uzun zaman kaybetmeyeceği görülmektedir.
EK 1
Ermenistan’da 102. Rus Askeri Üssüne Bağlı Olarak Konuşlanan Askeri Birliklerin Numaraları ve Yerleştikleri Adresler.
Sıra numarası
|
Askeri üslerin numarası
|
Yerleştiği bölge
|
1
|
Askeri üs No1
|
Gümrü, Büyük Kale
|
2
|
Askeri üs No 2
|
Gümrü, Kirpiç sok.
|
3
|
Askeri üs No 3
|
Gümrü, Kars yolu
|
4
|
Askeri üs No 5
|
Gümrü, Bulvar sok.
|
5
|
Askeri üs No 6
|
Gümrü, Çerkesdzor sok.
|
6
|
Askeri üs No 8
|
Gümrü, Şirakaçi sok.
|
7
|
Askeri üs No 9
|
Gümrü, Ozanyan sok/1
|
8
|
Askeri üs No 5
|
Gümrü, Plehanov sok/20
|
9
|
Askeri üs No 21
|
Gümrü, Sverdlov sok/222
|
10
|
Askeri üs No 16
|
Gümrü, Kamo sok/46
|
11
|
Askeri üs No 56
|
Gümrü,Bulvar sok.
|
12
|
Askeri üs No 57
|
Gümrü, Bulvar sok.
|
13
|
Askeri üs No 1
|
Ahuryan ili, Ovuni köyü
|
14
|
Askeri üs No 1
|
Ahuryan ili, Açik köyü
|
15
|
Askeri üs No 1
|
Ahuryan ili, Azatan köyü
|
16
|
Askeri üs No 1
|
Aragats ili, Kervansaray köyü
|
17
|
Askeri üs No 2
|
Aragats ili, Gehadzor köyü
|
18
|
Askeri üs No 1
|
Ahuryan ili, Keti köyü
|
19
|
Askeri üs No 54
|
Erivan, Kenakeri sok/54
|
20
|
Askeri üs No 1
|
Eşterek/Egvard
|
21
|
Askeri üs No 41
|
Erivan, Orbeli sok/29
|
22
|
Askeri üs No 63
|
Erivan, Şiraki/24 Babayan sok/4
|
23
|
Askeri üs No 58
|
Erivan, Babayan sok/4
|
24
|
Askeri üs No 3
|
Nubaraşen kasabası
|
25
|
Askeri üs No 4
|
Nubaraşen kasabası
|
26
|
Askeri üs No 52
|
Erivan, Ayvazovski sok/13
|
27
|
Askeri üs No 60
|
Erivan, Arinderd çıkmazı
|
28
|
Askeri üs No 61
|
Erivan, Araratyan sok.
|
29
|
Askeri üs No 1
|
Kafan ili Ohtar köyü
|
Kaynakça
Kitaplar
Cemalettin Taşkıran, Geçmişten Günümüze Karabağ Meselesi, Ankara, 1995, Genelkurmay Yayınevi, s. 240.
Eduard Oganisyan, Vek Borbı, Feniks yayınevi, Münhen-Moskova 1991, I. ve II. Cilt.
Elçin Ahmedov, Ermenistan’ın Azerbaycan’a Saldırması ve Uluslararası Örgütler, Bakü 1998, s. 12.
Eldar İsmayılov ve.b., Azerbaycan Tarihi, Öğretmen Yayınevi, Bakü, 1995, s. 311.
Fahrettin Çiloğlu, Rusya Federasyonu’nda ve Transkafkasya’da Etnik Çatışmalar, İstanbul, Sinatle, 1998, ss. 151-152.
Gerard J. Libaridyan, Ermenilerin Devletleşme Sınavı, İstanbul, İletişim Yayınevi, I. Baskı, 2001, s. 24.
Manvel Sarkisyan, Politiçeskie Problemı Kavkaza i Armenii, Ermenistan Milli ve Stratejik Araştırmalar Merkezi Yayını, Erivan 1998, s. 11.
Nazim Cafersoy, Eyalet Merkez Düzeyinden Eşit Statüye:Azerbaycan-Rusya İlişkileri, ASAM Yayınları 2000, Ankara Çalışmaları Dizisi No 1, ss. 13-14.
Osman Metin Öztürk, Rusya Federasyonu Askeri Doktrini, ASAM Yayınları, Ankara 2001, Rusya-Ukrayna Araştırmaları Dizisi-2, s. 36.
Sergey Şakaryants, Politika Postsovetskoy Rossii Na Kavkaze i Ee Perspektivı, Ermenistan Stratejik ve Milli Araştırmalar Merkezi Yayınları, Erivan 2001, s. 47.
Vardan Parsamyan, İstoriya Armyanskogo Naroda 1801-1900 g, Erivan, Hayastan Yayınevi, 1972, s. 64.
Yurii Pompeev, Krovavıy Omut Karabakha, Bakü, Azerbaycan Yayınevi, 1992, s. 20.
Zdravamıslova. A. E, Paradigmı zapadnoy soçiologii obşestvennıx dvijenii, SPb., Moskova 1993. s. 80
Makaleler
Çikadze, Elena Çikadze, Armyane Peterburga: Ot Obşestvennogo Dvijeniya k Obşinnım İnstitutam, Planetı Diasporı, Moskova, No 1-2,s. 204.
Dina Malışeva, ‘Problemı Bezopasnosti Na Kavkaze,’
Edişer Hoştariya-Brosse, ‘Kavkazskiy Politiçeskiy Uzel v Proşlom i Nastoyaşem,’
http://www.ca-c.org/online/2001/journal_rus/cac-05/08.kosru.shtml
İstoriya Armyanskogo Obşestva
http://artsakh.al.ru/obshina.htm.
Grunin. V. F, Azerbaydjan: Etot Nelegkiy Suverenitet,
Gyulşen Paşayeva, ‘Sistema Regionalnoy Bezopasnosti Yujnogo Kavkaza: Mifı i Realnost,’
http://www.ca-c.org/online/2001/journal_rus/cac-01/03.pashr.shtml
Hasan Kanbolat, Gökçen Ekici, 21. Yüzyıl Başında Kafkasya’da İşbirliği Arayışları ve Ekonomik Boyutları, Jeo Ekonomi, Cilt: 2, sayı: 2-3, Yaz/Sonbahar 2000, ss.31-37.
Hatem Cabbarlı, ‘Bağımsızlık Sonrası Ermenistan’ın Enerji Politikası’, Avrasya Dosyası (Enerji Özel), Bahar 2003, Cilt: 9, Sayı: 1, ss. 250-252.
Hatem Cabbarlı, ‘Ermenistan’da 19 Şubat 2003 Tarihli Cumhurbaşkanlığı Seçimleri: Koçaryan’la Devam mı?, Stratejik Analiz, Sayı: 30, Ekim 2002, ss. 25-27.
Hatem Cabbarlı, ‘Geçmişten Günümüze Ermenistan’da Azerbaycan Türkleri,’ Ermeni Araştırmaları dergisi, Ankara, Aralık 2001-Ocak, Şubat 2002, Sayı: 4, s. 139.
İvanov, E. M, ‘Ekonomiçeskoe Sotrudniçestvo Armenii s Rossiey’, Der: Kojokina E. M, Armenia: Problemı Nezavisimogo Razvitiya, , Moskova 1998, s. 295.
Mahmut Niyazi Sezgin, ‘Geçiş Sürecinde Ermenistan Ekonomisinin Değerlendirilmesi’, Stratejik Analiz, Sayı: 28, Ağustos 2002, ss. 45-53.
Marat Kenjetaev, ‘Oboronnaya Promışlennost Respubliki Armeniya,’
Mesut H. Çaşın, ‘Ermenistan Silahlı Kuvvetleri’, Avrasya Dosyası, Cilt: II, Sayı:4, Sonbahar 1995-96, s. 54.
Mityayev. V. G, ‘Karabaxskiy Konflikt v Kontekste Mejdunarodnıh Otnoşenii,’ Der: Kojokina E. M, Armenia: Problemı Nezavisimogo Razvitiya, , Moskova 1998s. 488.
Polyakov N, Rossiya-Armeniya: Sostayanie i Prespektivı Razvitiya Torgovo-Ekonomiçeskih Otnoşenii, Vneşnaya Torgovlya, Moskova, 1996, No: 10-11, s. 23.
Ruben Şugaryan, ‘Stabilnost Na Kavkaze: Vosem Printsipov Regionalnogo Sotrudniçestva,’ ttp://www.ca-c.org/online/2001/journal_rus/cac-01/01.shugr.shtml
Sinan Oğan ve Hasan Kanbolat, ‘Kafkasya Terazisi’nde Yeni Dengeler: Putin’in Azerbaycan Ziyareti,’ Stratejik Analiz, Sayı: 10. Şubat 2001, s. 37.
Susanna Petrosyan, ‘Rossiya-Armenia-İran: Dialog Tsivilaztsii
Tişşenko. G, ‘Voorujennıe Silı i Voenno-Politiçeskiy Kurs Armenii’, Der: Kojokina E. M, Armenia: Problemı Nezavisimogo Razvitiya, , ss. 558-559.
Vardan Khaçaturyan, ‘Stanovlenie Armyanskikh Koloniy v Rossii,’ Planeta Diasporı, Moskova 2000, Sayı: 1-2, s. 80.
İnternet Adresleri
http://www.karabakh.org/?id=3004&item=1
http://www.dangerdav.narod.ru/htm_files/armenianinformation.htm
http://www. Armenianembassy.ru/arsen.html
http://www.azg.am/start.pl?lang=TR&num=2003052104
http://www.azg. am//start.pl?lang=TR&num=2003100701
Gazeteler
Azg, 18 Eylül 2001.
Azg, 5 Aralık 2000
Azg, 6 Mart 2001.
Azg, 17 Nisan 2001.
Bizim Asır, 13 Ocak 2001.
Erkramas, Nisan, Mayıs, 2000. No: 5.
Erkramas, Ocak 1998, No: 1
Erkramas, Şubat 1999, No: 2.
İzvestiya, 23 Ocak 1999.
Nezavisimaya Gazeta, 17-23 Ekim 1997.
Nezavisimaya Gazeta, 21 Kasım 2000
Nezavisimaya Gazeta, 27 Haziran 2001
Nezavisimaya Gazeta, 5 Kasım 1997.
Respublika Armenia, 29 Şubat 1996, s. 2.
Rossiyskogo Gazeta, 13 Eylül 1997.
Segodnaya, 21 Ocak 1994.
Raporlar
CSCE. First Additional Meeting of the Counsil. Helsinki, 24 Mart 1992.
Mejgosudarstvennıy Statiçeskiy Komitet, SNG, Statiçeskiy Byulleten, Moskova 1997, No: 4, s. 97
The Report on the Status of Women of Azerbaijan Republic, Baku, 1999, s. 51-53.
Haber Ajansları
ARKA Haber Ajansı, 21 Kasım 2003
TASS Haber Ajansı, 24 Eylül 1991.
Arsen Gasparyan, Natsioanalnaya Bezopasnost Kak Prioritet v Armyano-Rossiyskih Otnoşeniyah, Daha geniş bilgi için bkz: http://www. Armenianembassy.ru/arsen.html
9e700419ef5/6d0413f38262e7c143256a8b002d2a6e?OpenDocument
Ara Mardirosyan, ‘Rusyalı İşadamları Ülkemizin Yatırım Koşullarını İnceleyecek’, Daha geniş bilgi için bkz: http://www.azg.am/start.pl?lang=TR&num=2003052104
analytics/issue.php?id=102 ve http://www.day.az/view.php?id=2077
2002 yılı sonlarından itibaren Rusya Ermenileri Birliği Başkanı Ara Abramyan Dünya Ermenileri Kongresini oluşturmak için bir faaliyete başlamış, Avrupa devletleri ve ABD’yi ziyaret ederek Ermeni sivil toplum kuruluşları yetkilileri ile görüşmüştür. Hem Ermenistan Devlet Başkanı, hem de dünyadaki Ermeni kurum ve kuruluşların desteğini alan Abramyan, Dünya Ermenileri Kongresi’nin Kurucu Kurultayını 5-7 Ekim tarihleri arasında Moskova düzenlemiştir. Kurultaya, 52 ülkeden, 138 farklı Ermeni kurum ve kuruluşlarını temsil eden 300 kişinin yanı sıra, Rusya Federasyonu Devlet Başkanı Vladimir Putin, Ermenistan Devlet Başkanı Robert Koçaryan, Moskova Belediye Başkanı Yuri Luşkov, Rusya Federasyonu Dışişleri Bakanı İgor İvanov, Rusya Devlet Duma’sı ve Ermenistan Parlamentosundan milletvekilleri de katılmıştır. Daha geniş bilgi için bkz. ‘12 Milyon Ermeninin Birleştirilmesi Moskova’da Başlıyor,’ http://www.azg.am/start.pl?lang=TR&num=20031
00805, ‘Dünya Ermeni Kuruluşu Kurucu Kongresi Moskova’da çalışmalarına Başladı,’ http://www.azg. am/
/start.pl?lang=TR&num=2003100701
