ABD-Irak Savaşları Sırasında Türk-Amerikan İlişkileri ve ABD Kongresi'nde Türkiye'ye Yönelik Ermeni Lobi Faaliyetleri
Dr. Şenol KANTARCI*
ERMENİ ARAŞTIRMALARI,
Sayı 9, Bahar 2003
ABD, 2002 sonu ve 2003 yılı başında ikinci defa Irak'a yönelik olarak gerçekleştirdiği askeri harekat sırasında Türkiye'nin desteğine ihtiyaç duyduğunu belirtmiş ve bu amaçla, Türk hava sahasını, limanlarını doğrudan kullanmak, Türk hava alanlarından istifade etmek, 50.000’in üzerinde askerini Türkiye üzerinden Irak'ın kuzeyine sevk etmek ve bir yıl içinde askerlerinin lojistik desteğini Türkiye üzerinde sağlamak amacını güttüğünü Türk yetkililere bildirmiştir. Söz konusu Amerikan istekleri, askeri harekat öncesinde, aslında oldukça kapsamlı talepler olarak, hem Irak'ın hem de Irak’a saldıracak olan Amerikan ordusunun kaderini yakından ilgilendirmekteydi.[1] Bu dönemde Ankara ise, Washington’un söz konusu taleplerini yerine getirmek için haklı olarak ABD’den politik, askeri ve ekonomik konular başlığı altında güvenceler talep etmiştir[2]. Bunun için Ankara-Washington arasında görüşmeler yapılmıştır.
2003 yılının ilk aylarından itibaren Ankara ile Washington arasında söz konusu gelişmeler yaşanırken, Washington’da, Kongre koridorlarında bir başka koşuşturmaca yaşanmıştır.
Ermeni lobisinin önde gelen isimlerinden Frank Pallone, Türkiye’ye ABD tarafından yapılması düşünülen ve/veya kulislerde konuşulan (yaklaşık) 30 milyar dolarlık yardım paketinin engellenmesi için ABD Kongresinde yoğun şekilde lobi faaliyeti sürdürmüştür. Özellikle, ekonomik yardım alanında Türk taleplerini kabul etmenin Amerikan politikasına ters düşeceği noktaları üzerinde çalışmalar yürütmüş olan Pallone, yardımın gerçekleştirilmemesi için Dışişleri Bakanı Collin Powell’a mektupla başvuruya kadar işi boyutlandırmıştır[3].
Bu dönemde Pallone, Türkiye’ye yönelik yardım paketi rakamının çok yüksek olduğunu, Bush’un, Irak harekatı maliyetinin 50 milyar dolar ile 200 milyar dolar civarında tahmin ettiğini açıkladığını ve eğer Türkiye’ye konuşulan rakamlarda yardım yapılırsa bunun da savaş maliyeti içerisine ekleneceğini ifade etmiştir. Pallone, söz konusu yardım paketinin Amerikan iç yatırımlarını engellemesinin yanı sıra, bu yardım paketi olmaksızın dahi tahminen yıllık yaklaşık 300 milyar dolarlık bir bütçe açığının ortaya çıkacağını belirtmiştir[4].
Frank Pallone’ın Collin Powell’a gönderdiği mektubunda Türkiye’nin kendi halkına ve komşularına karşı saldırgan bir tutum içerisinde olduğunu, kendi toprakları içinde yaşayan Kürtlere karşı merhametsizce baskı yaptığını, dillerini, kültürlerini, meclisteki temsil haklarını sınırladığını, geçmişte Osmanlı Türklerinin Ermeni azınlığı üzerinde bir katliam kampanyası düzenleyerek 1,5 milyon Ermeni’yi öldürdüğünü; son zamanlarda ise Türk ordusunun Kuzey Kıbrıs’ta yaklaşık 29 yıldır süren illegal işgalinin devam ettiğini, etnik temizlik politikası ile 200 bin Kıbrıslı Rum’u göçe zorladığını belirttikten sonra asıl ısrarla üzerinde durduğu konuya geçmiş ve Türkiye’nin Irak savaşı süresince / sonrasında alacağı pozisyon üzerinde durmuştur[5].
ABD Kongresi Ermeni Komitesi eş başkanlarından olan Pallone: “Savunma Bakanı Donald Rumsfeld defalarca ifade etmiştir ki, Irak petrolü, Irak’ın menfaatleri için kullanılacaktır ve Irak’a aittir. Ancak, ne yazık ki, Türkiye, Irak petrolünü kendisi için istemekte ve özellikle Irak’ın kuzeyinde Kürt yerleşim alanının kalbinde olan Kerkük’e göz koymuştur”[6]. şeklindeki vurgusundan sonra söz konusu durumu Recep Tayip Erdoğan’ın: “ Meselenin sadece dolar pazarlığıyla basite indirgenecek kadar basit olmadığını, bölgede ki sınırlar hakkında da müzakereler yapılacağı...”[7] sözleriyle desteklemiş, bölgede Kürt hükümetinin olduğunu ve demokratik kurallar içerisinde bölge halkına hizmet ettiğini ve bunun desteklenmesi gereğini vurgulamıştır[8].
Powell’a yazmış olduğu mektubunda Pallone, son olarak: Türkiye’ye sözü edilen finanssal yardımı yapmanın, Amerikan politikasına ters düşeceğini, ABD bütçesini yaralayacağını daha da önemlisi Türkiye’ye Irak’ın geleceğinde herhangi bir rol verilmemesi ve petrol taleplerine karşı çıkılması hususunu ifade etmiştir[9].
Söz konusu dönem içerisinde Frank Pallone’ın yukarıdaki çabalarının yanı sıra, Kongre’de etkin lobi faaliyetleri yürüten, Ermeni Milli Komitesi’ (ANCA) de (2003) Şubat ayı ortalarından itibaren Senatörler ve Temsilciler Meclisi Üyelerine yönelik mektup kampanyası başlatmıştır. ANCA, Türkiye’ye yönelik olarak düşünülen yardım paketinin bir çok Amerikalı Ermeni’yi tedirgin ettiğini, kendi web sayfaları ve belge geçerlerine tepki mesajları yağdığını, kendilerinin de bu mesajları Kongre üyelerine gönderdiklerini ifade etmiştir[10].
ANCA lobi kuruluşu, Türkiye’nin baskı taktiklerinin her zamanki gibi beklenmedik bir şey olmadığını, söz konusu durumun zaten göz önünde tutulması gereken bir husus olduğunu, vergi mükellefleri olarak, Birleşik Devletlere düpedüz şantaj gibi başvuru yapan bir ulusa yardım edilmemesi, özellikle de Amerikan halkı tarafından önemli olarak kabul edilen bir çok önemli değeri ihlal eden bir devlete yardımın yapılmaması şeklinde ifadeleriyle Kongre üyelerini etkilemeye çalışmışlardır[11].
Ermeni lobisinin önde gelen kuruluşu ANCA ile dirsek teması halinde çalışan New Jersey Milletvekili Frank Pallone, Kongre içersinde “Ermenistan ve Ermeni sorunu” konuları üzerinde 1990’lı yıllardan beri oldukça aktif bir şekilde çalışmalar yürütmektedir.
ABD Kongresinde, Ermeni Konusu Üzerine Kongre Kurulu (Congressional Caucus on Armenian Issues) Ermeni lobisinin Kongre içerisinde legal kuruluşu olarak faaliyet göstermektedir. Her iki partiden de (Demokratlar ve Cumhuriyetçiler) üyelerin bulunduğu Ermeni Kurulu (Armenian Caucus)’nun üye sayısı 2002 itibariyle 121’e ulaşmıştır[12]. Cumhuriyetçi Michiganlı parlamenter Joe Knollenberg tarafından çalışmaları yürütülen Ermeni Kurulu (AC) Ocak 1995 yılında Demokrat Frank Pallone ve Cumhuriyetçi Edward Porter tarafından Kongre’ye dahil ettirilmiştir. AC, Ermenistan ve Ermeni (Sorunu gibi) konuları üzerine girişimleri destekleme amaçlı olarak Temsilciler Meclisi’nde çalışmaktadır.
Üyeleri farklı partilerden de olmuş olsa, Ermenistan’a ait konular üzerinde sıkı bir işbirliği ve yardımlaşma içerisinde olduklarının göstergelerinden birisi 907. Maddenin (Section 907) uygulanmasına devam edilmesi gayretlerindeki birlikteliklerinde görülmüştür[13].
BİRİNCİ ABD – IRAK SAVAŞI SIRASI VE SONRASINDA ERMENİ LOBİSİNİN ÇALIŞMALARI
1980’li yıllardan itibaren etkin bir şekilde, ABD Parlamentosunda lobi faaliyeti yürüten Ermeni Milli Komitesi (ANCA) ve Amerikan Ermeni Asemblesi (AAA)’nin Washington’un Ankara politikası üzerinde etkileri oldukça büyük olmuştur. Çeşitli aralıklarla Kongre’ye taşımış oldukları “Ermeni Tasarıları” ile Ankara-Washington ilişkilerinde gerginliklere yol açmışlardır.
1990’lı yıllarda Ortadoğu-Orta Asya-Kafkasya ekseninde ortaya çıkan yeni oluşumlar, bölge üzerinde hassasiyetle duran Washington’u da farklı politikalar üretmeye zorlamıştır. Söz konusu dönemde Ermeni lobisinin Kongre üyeleri üzerinde yapmış olduğu lobi faaliyetleri başarılı olsa da, ABD yönetimi Türkiye lehine bir tavır içerisine girmek zorunda kalmış, böylesi bir tavır ise Ermeni lobisinin etkinliğini kırmıştır.
Mevcut dönem içerisinde ABD politikasının, Ortadoğu ve Türkiye üzerindeki dinamik gelişmelerde ortaya çıkan çıkarları bazında zikzaklar çizdiği de görülmüştür.
1990 ve 1991 yılı, Türk-Amerikan ilişkilerinde –Ermeni sorunu bağlamında- önemli bir milat olarak yerini almıştır. Zira, bu tarih, gerek ABD gerekse ABD’de ki ve Ermenistan’da ki Ermeniler için, aynı zamanda ABD’de sürekli olarak Kongre’ye taşınan Ermeni sorunu konusu ve Türkiye için bir dönüm noktası olmuştur.
Birinci ABD – Irak Savaşı Sırasında ABD Kongresi’nde Ermeni Lobi Faaliyetleri
1991 yılı Nisan ayında Senato’da ki konuşmasında Senatör Kennedy, son haftalarda bütün dünyanın Irak’ta ki Kürtlere uygulanan büyük bir insanlık trajedisine şahitlik ettiğini söylemiştir[14]. Senatör Carl Levin’de benzer bir konuşma yapmıştır. Senatodaki konuşmasında Senatör Carl Levin, 1920 yılında Amerikan Senatosu’nun “Senate Resolution 359” kararıyla Senato Dış İlişkiler Komitesi’nin Ermenilerin katliamlara maruz kaldığı raporuyla olayı kabullendiğini hatırlatmıştır. Carl Levin, Ermeni olaylarından sonra dünyanın diğer yerlerinde soykırımların gerçekleştiğini söylemiş[15] ve Ermeni olaylarından ders alınmadığı için Nazi Holokost’unun cereyan ettiğini bundan sonra da bir milyon Kamboçyalı’nın öldüğünü vurgulamıştır[16]. Bu sözlerinden sonra Senatör Levin de: “Bu gün bir kez daha yalnızca kendileri olduğu için insanlar tehlike altında ve ölüyorlar. Bu defa çok sayıda Kürt, yaşamları için mücadele ediyor ve kaçıyor, biz bunun tekrar olmasına izin veremeyiz.”[17] diyerek sözü tekrar Ermeni sorununa getirmiş ve tarihten ders alınması lazım geldiğini ve Ermeni iddialarının kabul edilmesi gerektiğini söylemiştir[18].
Konuşmacılardan Senatör Herbert Kohl, 24 Nisan 1991’in Ermeni soykırımının 76. yıldönümü olduğu, 1915 ile 1923 arasında 1.5 milyon Ermeni’nin yok olduğu ve Kongre’nin bu korkunç trajediyi bir hatırlama günü olarak kabul etmesinin tam zamanının olduğunu vurgulayarak sözlerine başlamıştır. Konuşmasında Kohl, sözü Kürtlere getirmiş ve Senatör Levin’in sözlerinin benzerini söyledikten sonra Körfez Krizi’nde Türkiye’nin (Saddam Hüseyin’e yönelik) tepkisini, bunun yanında cömertliğini ve yardımını özellikle vurgulama gereği duyduğunu belirtmiştir[19]. Senatörlerden Jeffords, Kerry ve Pell’de benzer konuşmalar yapmıştır.
Kürtlerle ilgili olarak Senatör Jeffords, bütün Amerika’nın Saddam Hüseyin’in ordusu tarafından (Kürt halkından) erkek, kadın ve çocukların öldürülüşünü izlediğini ve bu trajediye bir son verilmesi gerektiğini belirtmiş ve Türkiye’nin Körfez Krizi’nde ABD’nin kritik bir müttefiki olduğunu söylemiştir.[20] Konuşmacılardan Senatör John F. Kerry’de benzer temalara değindikten sonra Irak’ta günde yaklaşık 1000 (bin) Kürt’ün yaşamını kaybettiğini belirtmiştir[21]. Benzer görüşleri Senatör Claiborne Pell ikilemli bir ifadeyle şöyle aktarmıştır: “Ermeni soykırımını anıyoruz ancak Körfez Savaşı’ndaki koalisyon partnerimiz ve NATO müttefikimiz modern Türkiye’yi eleştirmiyoruz. Osmanlı’nın işlemiş olduğu suçlardan ötürü mevcut Türk Hükümeti’ni sorumlu tutmuyoruz, tıpkı Nazi zulümleri için modern Almanya’yı suçlamadığımız gibi, biz sadece Ermeni soykırımı hatırasını muhafaza ediyoruz...”[22]
1991 yılında Temsilciler Meclisi’nde ki bu konuşmalarda, Lehman’dan sonra kürsüye gelen T.M.Ü. Dooley:[23] (benzer cümlelerden sonra Lehman’dan farklı olarak, Anadolu’nun 3 bin yıldır Ermenilere ait olduğunu ve sürüldüklerini, 2.5 milyon Ermeni’den geriye yalnızca 100 bin Ermeni’nin kaldığını söyledikten sonra) “Modern Türk Hükümeti’nin Kürt mültecilere karşı yapmış olduğu yardım ve jestler yüzünden takdir edilmesi gerekir. Gerçekte bugünün Türk Hükümeti XX. yüzyılın başlarında Osmanlı İmparatorluğu’ndan ayrılmıştır. Türkiye NATO’nun güvenilir bir üyesi ve ABD’nin müttefiki olarak hayati bir önem taşımaktadır. Müttefiklerin savaş makinası olan Saddam’a karşı Körfez Savaşı’ndaki askerî başarılarının büyük bir bölümünü Türkiye’nin uyumuna ve hava koridoru yardımına borçludurlar.” şeklinde Türkiye ile ilgili taltifli sözlerinden sonra: [24] “Toplantıyla bu trajedinin yansıtılmasının yanında söylemek istediğim ve hayran olduğum bir şey var. O da Ermeni halkının sahip olduğu manevi güç. 1988 depremi 35.000 Ermeni’yi öldürdü ve 500 bin insanı da evsiz bıraktı. Dahası Dağlık-Karabağ’daki anlaşmazlığın devam etmesi ve Ermeni karşıtı şiddet yüzünden deprem kurbanlarına uluslararası yardım çabalarını dahi engellemiştir.” diyerek Türkiye ve Azerbaycan’ı suçlamıştır.
1991 yılı konuşmalarında, diğer yıllarda olduğu gibi istisnasız hemen her konuşmacı Ermeni halkına karşı yapılmış olan (sözde) soykırımın 76. yılını kutlamak için burada olduklarını, 1915–1923 arasında 1,5 milyon Ermeni’nin öldürüldüğünü, 500 binden fazlasının da sürgün edildiğini, 1915 yılı 24 Nisan’ında 200 Ermeni dini, politik ve entelektüel liderinin tutuklanarak idam edildiği, XX. yüzyılın ilk soykırımı olduğunu, bu dönemde Osmanlı ordusu saflarında yaklaşık olarak 250 bin Ermeni’nin görev yaptığını, Ermenilerin yaklaşık olarak 3000 yıldır Anadolulu olduklarını, Sultan Abdülhamit II.’ nin yaklaşık 300 bin Ermeni’yi katlettiğini, 1915 yılından sonra Ermenilerin bir çoğunun Amerika’ya gelerek buraya yerleştiğini,[25] Amerikalı-Ermeni toplumunu oluşturduklarını ve bunun gibi konu üzerinde görüşlerini sunmuşlar ve konuşmacılardan T.M.Ü. Rinaldo, 1913–1930 arasında Amerikan halkının 113 milyon dolar yardımda bulunduğunu ve 132 bin yetim çocuğun bakımını sağladıklarını söylemiştir[26].
Birinci ABD – Irak Savaşı döneminde ABD Kongresi’nde yapılan konuşmalarda sürekli olarak Irak konusuna değinilmiş ve yukarıda da belirtildiği gibi Irak’taki Kürtlerin durumunun çok kötü olduğu vurgulanmıştır. Ermeni sorunu konulu söz konusu toplantılarda değişik söylemler de Ermeni lobisi tarafından dile getirilmiştir. Böylesi ilginç söylemlerden birisi, T.M.Ü. Broomfield’den gelmiştir. Broomfield yaptığı konuşmada 1974 yılında Türkiye’nin Kıbrıs çıkarması sırasında (Broomfield bunu istila “invasion” kelimesiyle söylemiştir.) bir çok Amerikan vatandaşını da içeren 1500 masum Kıbrıslı Rum’un kaybolduğunu ve Türkiye’nin bunu inkâr ettiğini söylemiştir[27].
1991 yılı konuşmalarında her ne kadar geleneksel Ermeni iddiaları, Ermeni lobisi taraftarı olan milletvekilleri tarafından düzenli bir şekilde dile getirilse de gerek milletvekilleri gerekse Senatörler Türk-Amerikan dostluğundan, müttefikliklerinden bahsetmişler ve Türk-Amerikan ilişkilerine büyük ölçüde değer verdiklerini beyan etmişlerdir. Örneğin Senatör Larry Pressler, 1990 yılında Ermeni yanlısı bir tutum sergilerken, 1991 yılında yaptığı konuşmada Türk-Amerikan dostluğunu savunucu bir tarz sergilemesi,[28] 1991 yılı Amerikan çıkarlarının (ABD’nin Körfez bölgesindeki çıkarları) da önemli bir göstergesi olarak ortaya çıkmıştır.
Birinci ABD – Irak Savaşı Sonrası Gelişmeler: Stratejik Müttefik Türkiye
Son dönem Türkiye-ABD ilişkilerine[29] bakıldığı zaman gerek ekonomik gerekse askerî düzeyde iyi bir çizgi yakalandığı görülecektir. Türkiye’nin, NATO’nun büyüme planları içerisinde Avrupa, Ortadoğu ve Asya’ya uzanan bir köprü olması Irak’ın Türkiye üzerinden kontrolü, Körfez Savaşı sonrası ABD’nin Ortadoğu’da artan pazar payının korunması, İsrail’in ve ABD yanlısı diğer devletlerin varlığını daha güvenli sürdürmesi[30] amaçlı olarak oluşturulan Türkiye - İsrail - Ürdün askerî işbirliği ve bütün bu gelişmeler özellikle yakın dönemde Türkiye’nin ABD nezdinde, önemini artırmıştır.
1985 yılında ABD Kongresi Temsilciler Meclisi’nde konuşma yapan Milletvekili Siljander, Türkiye’nin ABD için stratejik önemini dile getirirken, Türkiye’nin NATO’nun en stratejik ve güçlü ülkesi haline geldiği, İran, Irak, Suriye, Bulgaristan ve Sovyetler Birliği ile sınırlarının olması ve hepsinden önemlisi de topraklarında NATO karargâhının ve ABD üslerinin bulunması dolayısıyla önemli bir müttefik olduğunu vurgulamıştır. Siljander konuşmasında, 1974 yılında Türkiye’ye uygulanan silah ambargosuyla neredeyse Türkiye’deki Amerikalıların kovulduğunu da anlatmıştır[31].
Aynı yıl ABD Dışişleri Bakanı George Shultz, Türkiye’nin Kore’de ABD ile savaştığını belirttikten sonra “ ..NATO’nun en büyük kara ordusuna sahip, Sovyetlerin Karadeniz üslerini Akdeniz’den ayıran boğazları koruyan ve güvenliğimiz için çok önemli olan askerî ve diğer kolaylıkları sağlayan Kuzey Atlantik İttifakı Teşkilatı’nın güvenilir bir müttefikidir.” açıklamasıyla Türkiye’nin ABD için taşıdığı önemi dile getirmiştir[32].
Bir taraftan bu dönemde Amerikan kanadında bunlar söylenirken, Soğuk Savaşın[33] bitmesiyle beraber genel olarak Türk tarafınca düşünülen nokta, Türkiye’nin stratejik öneminin azalacağı kaygısında toplanmaktaydı. Bunun tabi sonucu olarak, Batı’dan daha az askerî ve ekonomik yardım alınacağı endişeleri bulunmaktaydı. Fakat bu durum, 1990’larla beraber oldukça değişime uğradı. Bundaki en önemli etken, hiç şüphesiz bu dönemde uluslararası ilişkilerin yapısında meydana gelen gelişmelerdi. 1991’deki Birinci ABD – Irak Savaşı ve yine aynı yılın Ağustos’unda SSCB’deki darbe ve ardından Aralık ayında bu ülkenin dağılması, Türkiye’nin stratejik önemini tekrar ön plana çıkartmıştır[34].
Türkiye, yukarıda gerek Slijander’in gerekse Dışişleri Bakanı Shultz’un da belirttiği gibi ABD’nin sadık müttefiki olarak kalmıştı. Mevcut süreç içerisinde ortaya konan sadakat ve işbirliğine rağmen diğer NATO üyelerinin yanı sıra özellikle ABD’den daha fazla malî ve askerî yardım elde edememe, yine aynı dönemde Türk yönetiminin en önemli problemlerinden birisini oluşturmuştur[35].
21 Ocak 1991 tarihli The New York Times gazetesinde “Savaş Türkiye’ye Daha Geniş Bir Rol Oynama Şansı Tanıyor” başlıklı yazıda şu yorum yapılmıştır:[36] “Bu güne kadar ki olan gelişmelerde Türkiye rolünü çok güzel oynamaktadır. Bunlar: Ekonomik ve askerî yardım fırsatı ve uluslararası saygınlığın geniş ölçülerini elde etmedir. Stratejik bir öneme sahip olan Türkiye, Sovyet tehdidinin ortadan kalkması üzerine önemini yitirmekteyken, birdenbire askerî kozunu oynamadan Avrupa Birliğine katılma arzularını tekrar popüler bir tartışma olarak ortaya koydu. Körfez Krizi, Türkiye’nin önemini ve NATO’da oynadığı rolü tekrar hatırlattı...”
The New York Times’ın yukarıdaki yorumun da çok az doğruluk payı ortaya çıkmıştır. Türkiye’nin Körfez Savaşı’yla birlikte ABD’den ve körfez ülkelerinden yardım beklentileri artmıştır. Bu amaçla Türkiye, ABD’den tekstile uygulanan kotanın kaldırılmasını talep etmiş, askerî modernizasyona destek istemiş ve borçların hafifletilmesi talebinde bulunmuştur[37].
Ancak Körfez Savaşı’nın ortaya çıkışı ile ilk etapta Türkiye için öngörülen Amerikan yardımı bu dönemde 553.4 milyon dolardan 635.4 milyon dolara çıkmış (82 milyon dolarlık bir artışla)[38] ve bu yardımın en büyük kısmı ise doğrudan hibe yardımı şeklini almıştı. AKKA çerçevesi içerisinde ortaya çıkan askerî malzemenin Türkiye’ye verildiği de hesaba katılırsa, Türkiye’nin yuvarlak bir hesapla, Amerikan ve Alman askerî yardımı olarak 8 milyar dolarlık bir yardım elde edeceği görülüyordu. Elbette Türkiye, bölgedeki stratejik önemini burada bir kere daha ortaya koymuş oluyordu. Diğer taraftan da Avrupa’nın Ortadoğu petrollerine bağımlı oluşu, Avrupa’nın güvenliğinin, Ortadoğu’nun güvenliğinden ayrılmaz bir durum arz etmesi Ortadoğu’nun, NATO için artık “Bölge Dışı” olamaz şartını beraberinde getirmiş oluyordu[39].
Birinci ABD – Irak Savaşı sırasında Türkiye’nin ABD’ye sağladığı yardım hayatî bir önem taşımaktaydı. Petrol boru hattının kapatılması, Batı’nın ekonomik ambargosunun başarısını bu dönemde garantilemiştir. Ayrıca İncirlik Hava Üssü, Irak açısından kuzeyde yeni bir cephe açması nedeniyle bu ülke (Irak) üzerinde büyük bir baskı oluşturmuştu. Amerikan uçakları tarafından Kuzey’den gelebilecek muhtemel bir saldırıyı göz önünde bulundurmak zorunda kalan Irak üzerinde büyük bir baskı gerçekleştirmiştir. Türkiye, söz konusu desteğiyle Soğuk Savaşın sona erip yeni bir dünya düzenine geçildiği sırada Batı içindeki yerini ve dünyanın belli başlı devletleri içinde stratejik önemini garanti altına alıyordu[40]. Bir diğer önemi ise, Washington’un müttefiklere ihtiyaç duyduğu bir sırada Türkiye’nin (ABD’nin) yardımına koşmasıydı.
1990’ların ilk yıllarında, Körfez Savaşı’nın yanı sıra Orta Asya’daki hareketlilik de gerek ABD için gerekse Batı için Türkiye’nin stratejik önemini bir kere daha gözler önüne sermiştir. Söz konusu dönemden sonra Amerika’nın güvenlik düzenlemeleri düşüncesi içerisinde yer alan örneğin, Kafkasya, Avrupa’nın kanatlarındaki jeopolitiğin yeniden keşfedilmesi, kitlesel imha silahlarının ve nükleer füzelerin artmasına tepki verme konusuna daha fazla eğilme ve bölgesel dengelere hakim olmayı isteme gibi faktörler ABD’nin Türkiye’ye karşı stratejik ortak olarak daha fazla ilgi duymasını da beraberinde getirmiştir. Amerikalı yetkililer, Türkiye’yi NATO içerisinde yeni cephe devleti olarak görmenin yanı sıra Balkanlar, Ortadoğu, Kafkasya ekseni ve Avrupa güvenliğiyle ilgili olarak da temel aktör olarak görme durumu içerisine girmişlerdir[41].
Stratejik Müttefik Türkiye Kan Kaybediyor... :
Türkiye Nasıl Bir Çukurun İçine Sokuldu?
Gerek stratejik önemi bakımından gerekse ABD’ye olan sadık müttefikliği ile Türkiye ABD ve Batı nezdinde puan toplarken, savaş sonrası gelişmeler ve Türkiye’ye verilen sözlerin bir anda unutulması veya kasıtlı olarak yerine getirilmemesi ekonomik açıdan Türkiye’yi oldukça sarsmış ve bir o kadar da hayal kırıklığına uğratmıştır.
Sonraki 10 yıl içinde, Türkiye’nin sadece Irak’a uyguladığı ambargo yüzünden uğradığı kayıp, 14 Mart 2000 tarihli Milliyet gazetesinin Hazine Müsteşarlığı’ndan aldığı bilgiye göre 100 milyar dolar civarında olduğu[42] belirtilse de zararın 40–50 milyar dolar civarında olduğu tahmin edilmektedir. Çünkü, söz konusu dönemde boru hattından elde edilen transit gelir durmuş, Irak’la yapılan ticaret (sınır ticareti dahil) büyük ölçüde bitirilmiştir[43]. Ortaya çıkan durum, özellikle Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nde işsizliği artırmış, hatta Irak’ın Türkiye’ye olan borçlarını ödememesi ve müteahhitlik hizmetlerinin durmasını gibi neticeleri getirmiştir.
Birinci Irak Savaşı sırasında Türkiye’ye uygulanan ambargo sebebiyle, Kerkük – Yumurtalık petrol boru hattının durdurulması Türkiye – Irak ticaret düzenine büyük darbe indirmiştir. İki ülke arasındaki ticaretten hem Irak’ın kuzeyinde hem de Türkiye’de Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nde yaşayanlar yararlanırken, ABD ve İsrail’in baskıları ile ambargo sert bir şekilde Türkiye – Irak ilişkilerine uygulanmış[44] / uygulatılmış ve bu uygulama dar anlamda en çok iki bölge insanını genel anlamda ise Türkiye ekonomisini yaralamıştır.
Ambargo öncesinde Irak’a en fazla mal satan ülke Türkiye iken, ambargo sonrası, Irak’a en fazla mal satan ülke Ürdün üzerinden her türlü malı Irak’a satarak gizli yollardan petrol paralarını kendi şirketleri aracılığıyla toplayan ABD olmuştur[45].
1990’larda, yeni dünya düzenine geçiş süreci içerisinde Irak ile beraber bölgenin kaybeden ve gerileyen ülkesi Türkiye olmuştur[46].
Irak – Türkiye ilişkilerinde son 12 yıllık değerlendirmeyi ticari açıdan ele alan, Chicago Tribune yazarlarından Paul Salopek:[47]
“ Türkiye’nin Irak’la 150 mil uzunluğunda ortak bir sınırı bulunuyor. Türk Hükümeti, geçtiğimiz 12 yıl içerisinde BM’nin Bağdat’a karşı uyguladığı yaptırımlar nedeniyle uğradığı ticari zararın 40 milyar dolar olduğunu iddia ediyor. Bağımsız uzmanlar ise söz konusu kaybın yaklaşık 10 – 15 milyar dolar olduğunu belirtiyorlar. Rakam ne olursa olsun, Ankara’nın Washington’u desteklediği için ekonomik zarara maruz kaldığına hiç şüphe yok.
“Bu acı hiçbir yerde, kaçakçılığı da içerisinde barındıran ticaretin yüzyıllardır artık bir yaşam biçimi olduğu ülkenin yoksul köşesi Güneydoğu Anadolu’nun ıssız platolarında olduğu kadar açık değil. Cizre, Silopi ve Diyarbakır gibi tarihi kentler, Balkanlar ve Orta Doğu arasında kapı oldukları için uzun seneler boyunca gelişmiş kent unvanını korudular. Körfez Savaşı’ndan önce buradaki ticaret geliri yılda yaklaşık 1,5 milyar dolardı. Ancak, Saddam’a karşı uluslararası yaptırımların uygulanmaya başlamasıyla bu görkemli yıllar sona erdi.”[48] şeklinde ki ifadeleriyle Türkiye’nin önündeki on yıllık tablonun da renklerini ortaya koymuştur.
“Uluslararası sistem içinde yürütülen ilişkilerde devletlerin siyasi ve kültürel amaçlarının yanında iki temel amacı daha bulunmaktadır: Bunlardan biri güvenlik diğeri ise ekonomik çıkardır.”[49] düşüncesinden hareketle, ekonomik açıdan yukarıda ifade edilen zararlara yol açtığı gibi siyasal açıdan da faydalı olmamıştır. Güneydoğuda işsizliğin artması PKK’nın (bugünkü adıyla KADEK’in) işine yaramış ve bölgede Türkiye’ye karşı faaliyetlerine güç kazandırmıştır. Özellikle Irak’ın kuzeyindeki güç boşluğu KADEK’in işini kolaylaştırmıştır.
Siyasî olarak bir diğer konu da, Türkiye-AB ilişkilerinde bir iyileşmeye gidileceği düşüncesiydi. Ancak bundan da beklenilen neticeye varılamamıştır. Hatta ekonomisi büyük yara alan Türkiye’nin, AB üyeliği daha da zayıflamıştır. Yine siyasî anlamda ortaya çıkan önemli noktalardan birisi de, savaş sonrası Orta Doğu’daki barış süreci için Madrid’te yapılan zirveye Türkiye’nin çağrılmamasıdır[50]. Bütün bu gelişmelerin yanı sıra savaş sonrası Kuveyt’in yeniden imarı konusunda Türkiye’nin bekleyiş içerisinde olduğu müteahhitlik fırsatları sunulmamış, hatta Kuveyt ve Suudi Arabistan savaş sırasında kendisini destekleyen ülkeler için yayınlamış oldukları teşekkür bildirgesine Türkiye’nin ismini koymamışlardır[51].
İkinci ABD – Irak Savaşı Öncesinde Ermeni Lobisinin Çalışmaları
Birleşik Devletler, 21. yüzyılda Amerikan tek-kutupluluğu ve hegemonyasının devamını sağlamak gayesi ile merkezinin Avrupa-Asya kıta bloğunun oluşturduğu coğrafyada yeni bir askeri-politik yapılanma / konuşlanma gerçekleştirme politikası izlemektedir. Merkez eksenleri, Orta Asya-Güney Kafkasya ile Orta Doğu olan, bu jeopolitik düzenlemeleri de içeren yaklaşımın iki hedefi vardır. İlk hedef, dünya sanayi sistemini ayakta tutan petrolün denetimini (Washington’un) mutlaka yakın kontrolü altına almaktır. Böylece, (ABD) önümüzdeki 25 yıl içinde bir sıçrama yaparak artacak olan petrol tüketimini güvence altına almanın ötesinde muhtemel rakipleri olan, Çin, Hindistan ve Avrupa Birliği’nin de enerji ihtiyaçlarını denetim altına almayı hedeflemektedir[52].
İkinci hedef olarak Washington, enerji kaynaklarının yer aldığı merkezlerin yanı sıra enerji nakil hatlarının geçtiği coğrafyaların çevresinde de askeri yapılanmalar oluşturmak, bir yandan Orta Asya ve Kafkasya’da diğer yandan da Orta Doğu’da güç projeksiyonu yapabileceği politik-askeri yapılanmalar oluşturmayı amaçlamaktadır[53].
11 Eylül sonrası Afganistan’la başlayan, hemen sonrasında Orta Asya eksenli yerleşim ve şimdilerde Irak operasyonu, oturtmayı amaçladığı ABD hegemonyasının oluşumunun sadece bir kısmını oluşturmaktadır[54]. Orta Doğu’da bu hegemonyaya tehdit teşkil edebilecek, her türlü engelin pasivize edilmesi, hegemonya oluşumunun gereklilikleri olarak ortaya çıkmaktadır.
Böylesi bir tablo içerisinde Türkiye’nin ABD – Irak Savaşı sonrasında da küresel, bölgesel ve ulusal çıkarları, Irak ve Irak’ın kuzeyindeki yeni gelişmeler, mercek altına alınarak gözden geçirilmelidir[55].
Ermeni lobisi, incelemenin başında da belirtildiği üzere, sıkı bir şekilde Ankara-Washington pazarlığında, Ankara’nın lehine sonuçlanabilecek anlaşmayı bozma gayreti içerisine girmiştir.
Türkiye’nin İkinci ABD – Irak Savaşı sırasında izlemiş olduğu politika, son 12 yılın tecrübesi olarak ortaya çıkmıştır. Ankara, Washington’un siyasi ve mali destek vaatlerini, sonradan yerine getirmeyeceği endişesiyle, (Irak operasyonuyla ilgili olarak) ABD yönetimine açık çek vermeyi geciktirmiştir.
Savaş öncesi ve sırasında, Ankara, garanti isterken, Washington mali açıdan kendisini bağlamaktan kaçmaya çalışmış bunu yaparken de, Amerikan siyasal sisteminin önemli ayaklarından olan lobileri kullanma yoluna gitmeyi tercih etmiştir.
ANCA lobi kuruluşunun aniden düğmeye basılmış gibi birden bire ortaya çıkması ve Türk-Amerikan pazarlığında ABD çıkarlarını korumaya çalışması, New Jersey Milletvekili Frank Pallone’ın Dışişleri Bakanı Collin Powell’a gönderdiği mektup, zamanlama olarak oldukça düşündürücü bir şekilde kamuoyuna yansıtılmıştır. Bu o kadar güzel bir tertiptir ki, Türkiye’ye yönelik düşmanlığı ile bilinen Ermeni lobisinin söz konusu hareketi de yadırganmamıştır.
Savaş öncesi/sırası ve sonrasında Amerikalılar, savaş sonrası Irak’ın yeniden düzenlenmesinde Türkiye’nin söz sahibi olamayacağı düşüncesiyle pazarlığa yanaşmayı denemişlerdir[56].
Mevcut dönem içerisinde Washington’un aba altından gösterdiği silahlarından birisi de, (sözde) Ermeni soykırım tasarısını Amerikan Kongresi’nden çıkartacağı tehdidiydi[57].
Ermeni lobisinin Washington kulislerinde ortaya attıkları 30 – 32 milyar dolarlık yardım paketi kampanyası bir tarafa, ABD’nin Türkiye’ye 2 milyar doları hibe olmak üzere 20 milyar dolarlık bir yardım paketi önerdiği de 2003 yılı Şubat ayı içerisinde yine kulislerde dolaşan[58] bir başka nabız yoklama harekatı olarak konuşulmuştur[59].
Söz konusu durumu Chicago Tribune gazetesi yazarlarından Paul Salopek’in Şubat ayı sonlarında Atlanta Journal’a, Türkiye Cizre’de yazmış olduğu makalesi şu şekilde ortaya koymuştur[60]:
“Amerika’nın en sadık müttefiklerinden biri olan Türkiye’nin neden işleri ağırdan alması ve ABD’nin Irak’a karşı gerçekleştireceği savaşa karşı çıkması gerektiğini anlamak için, masalsı İpek Yolu’nda bulunan bu eski kervan kentindeki engin kamyon mezarlıklarına bakmak yeterli.
“Yenilgiye uğramış bir ordunun ölen şövalyeleri gibi sıraya dizilmiş yaklaşık 48 bin paslı Fiat, Volvo ve Ford kamyon, Cizre çevresindeki çamurlu düzlüklerde yatıyor. Bunlar, komşu Irak’la bir zamanlar çok hareketli olan ve BM yaptırımları döneminde ve daha yakın zamanda savaş gemileriyle bozulan sınır ticaretinin tekerlekli kurbanları.
“Irak mazotunu Türkiye’ye ithal etmek üzere bir tanker alabilmek için annesinin sattığı altınlarını kullanan işsiz kamyon şoförü Heybet Karasi: ‘Birkaç yıl önce, Irak’ a o kadar çok kamyon giriyordu ki, ana caddeden karşıdan karşıya geçmek için 20 dakika beklemeniz gerekiyordu. Şimdi sınır neredeyse kapandı. Eğer istiyorsanız yolun ortasında uyuyabilirsiniz’ dedi.”
Bütün bunlar işin, oldukça önemli bir boyutunu ekonomik yönünü ortaya koymaktadır.
ABD’nin önemli yayın organlarından olan Washington Post gazetesinde Uluslararası Ekonomi Enstitüsü üst düzey yetkililerinden Morris Goldstein, Türkiye ile ilgili olarak “...korkunç derecede borcu olan bir ülke”[61] tanımlaması yapmıştır. Gerçekte, Goldstein’ın bu tanımlamayı yaparken atladığı önemli bir nokta var. O da, korkunç derecede borcu olan Türkiye’nin sadece borç faizlerine ödeyeceği 73 milyar dolarlık bir dinamiğe sahip olduğu gerçeğidir[62].
Genel Değerlendirme
Elbette ki, ikinci ABD – Irak Savaşı öncesi ve sırasında sadece ekonomik boyut, Ankara’nın tek pazarlık konusu olmamıştır. Zaten Washington’da, Türkiye aleyhine lobi yapan ANCA ve memurlarından Pallone’da aynı görüşü savunmuşlardır[63].
Türkiye söz konusu dönemde, Irak’ın kuzeyindeki Türkmenlerin statüsüne netlik kazandırmaya çalışması gerekliliğinin sürekli olarak gündeminde tutmuş ve savunmuştur. Bölgede çıban başı olarak kök salan KDP – KYP yapılanması da Türkiye için önemli tehditlerden biri olmuş ve Türkiye konuyla ilgili siyasi endişelerini gündeme taşıması ve yine Türkiye’nin pozisyonunun ne olacağı noktalarının aydınlığa kavuşturulması noktasını ısrarla dile getirmeye çalışmıştır[64].
Ermeni lobisi, yoğun bir şekilde gerek Birinci ABD – Irak Savaşı, gerekse İkinci ABD – Irak Savaşı sırasında Ankara-Washington pazarlığında, Ankara’nın lehine sonuçlanabilecek anlaşmayı bozma gayreti içerisine girmiştir.
Türkiye’nin İkinci ABD – Irak Savaşı sırasında izlemiş olduğu politika, son 12 yılın tecrübesi olarak ortaya çıkmıştır. Ankara, Washington’un siyasi ve mali destek vaatlerini, sonradan yerine getirmeyeceği endişesiyle, (Irak operasyonuyla ilgili olarak) ABD yönetimine açık çek vermeyi geciktirmiştir.
Savaş öncesi ve sırasında, Ankara, garanti istemiş Washington ise mali açıdan kendisini bağlamaktan kaçmaya çalışmış ve bunu yaparken de, Amerikan siyasal sisteminin önemli ayaklarından olan lobileri kullanma yoluna gitmeyi tercih etmiştir.
Yukarıda da belirtildiği üzere ANCA lobi kuruluşunun aniden düğmeye basılmış gibi birden bire ortaya çıkması ve Türk-Amerikan pazarlığında ABD çıkarlarını korumaya çalışması, New Jersey Milletvekili Frank Pallone’ın Dışişleri Bakanı Collin Powell’a gönderdiği mektup, zamanlama olarak oldukça düşündürücü bir şekilde kamuoyuna yansıtılmıştır. Böylesi bir organizasyonda, Ermeni lobisinin söz konusu hareketi de yadırganmamıştır.
Son söz olarak, yukarıda da izah edildiği üzere Türkiye, 1991 yılında yaşadığı büyük tecrübeden hareketle 2003 yılında “Bir musibet, bin nasihatten efdaldir” misali geleceğe yönelik adımlarını iyi hesaplamaya çalışmış ancak bunda ne kadar başarılı olduğu, tartışmaya açık bir şekilde tarihteki yerini almıştır.
[1] Ümit ÖZDAĞ ‘Türkiye’nin Irak Politikasının Belirleyicileri’ ASAM, Stratejik İnceleme Raporu, www.avsam.org .
[2] ÖZDAĞ “Türkiye’nin Irak Politikasının Belirleyicileri”, s. 1 “Ankara'nın taleplerinin en önemli boyutunu Irak'ın siyasal geleceğinin nasıl şekillendirileceği ile ilgili politik güvenceler oluşturmaktadır. Ankara, ABD'den savaştan sonra Irak'ın yeniden şekillendirilmesi sırasında Türkmenlerin de Araplar ve Kürtler ile birlikte Irak'ın asli halklarından birisi olarak kabul edilmesini haklı olarak talep etmektedir”
(ÖZDAĞ ‘Türkiye’nin Irak Politikasının Belirleyicileri’, s. 1, www.avsam.org ).
[3] http://www.asbarez.com/frontpage2.htm .
[4] http://www.asbarez.com/frontpage2.htm.
[5] http://www.asbarez.com/frontpage2.htm.
[6] http://www.asbarez.com/frontpage2.htm.
[7] http://www.asbarez.com/frontpage2.htm.
[8] http://www.asbarez.com/frontpage2.htm.
[9] http://www.asbarez.com/frontpage2.htm
[10] http://www.asbarez.com/frontpage2.htm
[11] http://www.asbarez.com/frontpage2.htm
[12] AZG ARMENIAN DAILY, 30 Ağustos 2002.
[13] AC’nin dışında ABD Kongresi’nde AAA ve ANCA ile irtibatlı olarak çalışan 1997’de Los Angeles’te kurulan Ermeni-Amerikan Demokratik Liderlik Konseyi (Armenian-American Democratic Leadership Council, AADLC) bulunmaktadır.
[14] United State Congressional Record, Apr. 24, 1991, s. S4923. (Bundan sonraki dipnotlarda ‘U.S. CONG. REC.’ şeklinde verilmiştir. April: ‘Apr.’ olarak, Senate: ‘S’ olarak, House: ‘H’ şeklinde kısaltılmıştır.
[15] U.S. CONG. REC., Apr. 24, 1991, s. S5047.
[16] 1920 yılında ABD Senatosu’nun bunu katliam (massacres) olarak tanıdığını 24 Nisan 1991 yılındaki konuşmasında T.M.Ü. Moakley’de söylemiştir. Moakley: ‘They United States Senate formally recognized the nature of the massacres in 1920. And every year we commemorate this event’ demiştir, U.S. CONG. REC., Apr. 24, 1991, s. H2523).
[17] U.S. CONG. REC., Apr. 24, 1991, s. S5047.
[18] U.S. CONG. REC., Apr. 24, 1991, s. S5047.
[19] U.S. CONG. REC., Apr. 24, 1991, s. S5048.
[20] U.S. CONG. REC., Apr. 24, 1991, s. S4982.
[21] U.S. CONG. REC., Apr. 24, 1991, s. S4921.
[22] U.S. CONG. REC., Apr. 24, 1991, s. S4924.
[23] U.S. CONG. REC., Apr. 24, 1991, s. H2521.
[24] U.S. CONG. REC., Apr. 24, 1991, s. H2520.
[25] T.M.Ü Annunzio, 1921 yılına kadar yaklaşık 100 bin Ermeni’nin Birleşik Devletler göç ettiğini söylemiş ve bunu 1915 yılına bağlamıştır (U.S. CONG. REC., Apr. 24, 1991, s. H2530).
[26] U.S. CONG. REC., Apr. 24, 1991, s. H2530.
[27] U.S. CONG. REC., Apr. 24, 1991, s. H2526.
[28] U.S. CONG. REC., Feb. 21, 1991, s. S2243.
[29] Son dönem Türk-Amerikan ilişkileri için bkz: George S. HARRIS, Troubled Alliance: Turkish-American Problems in Historical Perspective, 1945-1971, (Washington, D.C.: 1972); Dankwart A. RUSTOW, Turkey-America’s Forgotten Ally, (New York: 1989); Philip ROBINS, Turkey and the Middle East, (London: 1991). Ömer KARASAPAN, ‘Turkey and the U.S. Strategy in the age of Glasnost’, Middle East Report, Vol. 19 (5), (Sept. – Oct., 1989); Kemal KİRİŞÇİ, ‘Turkey and the United States: Ambivalent Allies’ Middle East Reviev of International Affairs, Vol. 2, No.4 (Dec. 1998); Ian O. LESSER, Turkey, Greece, and the U. S. In a Changing Strategic Environment, (Rand: Santa Monica, 2001); LESSER, NATO Looks South: New Challenges and New Strategies in the Mediterranean (Rand: Santa Monica, 2000); Zalmay KHALILZAD, Ian O. Lesser and F. Stephen Larrabee, The Future of Turkish-Western Relations: Toward A Strategic Plan (Rand: Santa Monica, 2000).
[30] John Duke Anthony, ‘The U.S. – GCC Relationship: Is It a Glass Leaking or a Glass Filling?’ David W. Lesch (Ed.), The Middle East and the United States, (Colorado and Oxford: 1996), s. 356.
[31] U.S. CONG. REC., Dec. 12, 1985, s. H11920.
[32] U.S. CONG. REC., Dec. 12, 1985, s. H11920.
[33] II. Dünya Savaşı’ndan sonra ABD ve eski Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği büyük güçler olarak ortaya çıkmışlardır. İki zıt kutuplu ülke, dünya güç dengesinde ve yeni dünya düzeninde önemli rol oynamışlardır. Bu süreç SSCB’nin 1980’den sonra, ekonomik ve siyasî gücünün zayıflamasına kadar sürmüştür. 1989 yılıyla Doğu Avrupa’da Sovyet yanlısı yönetimlerin çökmeye başlaması ve hemen akabinde 1990’da SSCB’nin dağılması, iki kutuplu dünya düzeninin dağılmasına ve soğuk savaş dönemi olarak adlandırılan dönemin de bitişine sebep olmuştur (Kadir SAĞLAM, Körfez Savaşı ile Değişen Güç Dengeleri, (İstanbul: 1999), s. 64).
[34] İlhan UZGEL, ‘ABD ve NATO’yla İlişkiler’ Türk Dış Politikası, C. II. Baskın Oran (Ed.), (İstanbul: 2001), s. 251.
[35] James BROWN, Delicately Poised Allies: Greece and Turkey: Problems, Policy Choices and Mediterranean Security, (London: 1991), s. 160.
[36] THE NEW YORK TIMES, 21 Ocak 1991.
[37]UZGEL, ‘ABD ve NATO’yla İlişkiler’, s. 257.
[38] 82 milyon dolarlık bu yardım Bush tarafından Ocak 1991’de sağlanmıştır.
[39] THE SUNDAY TELEGRAPH, 27 Ocak 1991.
[40] Türkiye açısından böylesi beklentiler varken, aşağıda da görüldüğü üzere AB için aynı düşünce gerçekleşmemiştir.
[41] Ian O., LESSER, ‘Turkey’s Strategic Options’, The International Spectator, C. 34, No.1, (Ocak-Mart 1999), s. 88.
[42] UZGEL, ‘ABD ve NATO’yla İlişkiler’, s. 258.
[43] “ Körfez Savaşı’nın görünürdeki nedeni olan Kuveyt’in kurtarılmasından sonra, bölgede zarara uğrayan ülkelerin bu zararları Kuveyt’in petrol gelirlerinden ödenirken, Türkiye bunun dışında kasıtlı olarak bırakılmıştır. Bir anlamda savaş ile Irak yıkılırken, Türkiye’nin de dolaylı yollardan zarara uğramasına neden olunmuştur. Batı ittifakı uğruna fedakarlık yapan Türkiye’nin gözlerinin yaşına savaş sonrası dönemde kimse bakmamıştır. Türkiye Batı’ya yaranmak isterken komşuları ile kötü olmuş ama karşılığında uğradığı zarara Batılı ülkeler ilgi göstermemiştir. Kuveyt gibi zengin bir ülke bile savaş tazminatları sırasında Türkiye’yi görmezden gelmiştir. Bu durum bile açıkça Irak’ın Türkiye’nin ne derece benzer koşullara sahip olduğunu bir kez daha ortaya koymaktadır.” Anıl ÇEÇEN, ‘Güney Komşumuz Irak’, Avrasya Dosyası Irak Özel, (Sonbahar 2000) C. 6, Sa:3, s. 23.
[44] ÇEÇEN, ‘Güney Komşumuz Irak’, s. 24.
[45] ÇEÇEN, ‘Güney Komşumuz Irak’, s. 24.
[46] ÇEÇEN, ‘Güney Komşumuz Irak’, s. 24.
[47] CHICAGO TRIBUNE, 21 Şubat 2003.
[48] CHICAGO TRIBUNE, 21 Şubat 2003.
[49] Armağan KULOĞLU, ‘11 Eylül Sonrası Değişen Dengeler Çerçevesinde Türkiye’nin Irak Politikası’, ASAM, Irak Özel, www.avsam.org.
[50] Türkiye daha sonraki çalışma gruplarında alt düzeyde temsil edilmiştir (UZGEL, ‘ABD ve NATO’yla İlişkiler’, s. 258).
[51] UZGEL, ‘ABD ve NATO’yla İlişkiler’, s. 258. [52]ÖZDAĞ, ‘Türkiye’nin Irak Politikasının Belirleyicileri’, ASAM Stratejik İnceleme Raporu, www.avsam.org.
[53] ÖZDAĞ, ‘Türkiye’nin Irak Politikasının Belirleyicileri’, www.avsam.org.
[54]ÖZDAĞ, ‘Türkiye’nin Irak Politikasının Belirleyicileri’, www.avsam.org “Amerikan yapılanmasının Orta Doğu’da da Irak ile sınırlı kalmayacağı anlaşılmaktadır. ABD Başkanı Bush’un Haziran 2002’de West Point Askeri Akademisi’nde İran’ı hedef alan konuşması, Savunma Bakanlığı Danışma Kurulu Başkanı Richard Perle’ün Suriye’yi uyaran açıklaması Washington’un amaçları doğrultusunda ipucu vermektedir. Bugün kimse üzerinde durmasa da Irak savaşını takiben Washington’un ilk yöneleceği Orta Doğu sorununun Arap-İsrail ihtilafı olacağı düşünülmektedir” (ÖZDAĞ, ‘Türkiye’nin Irak Politikasının Belirleyicileri’, www.avsam.org).
[55] ÖZDAĞ, ‘Türkiye’nin Irak Politikasının Belirleyicileri’, www.avsam.org.
[56] SUDDEUTSCHE ZEITUNG, 21 Şubat 2003.
[57] SUDDEUTSCHE ZEITUNG, 21 Şubat 2003.
[58] ASIA TIMES, 21 Şubat 2003.
[59] Oysa 1991 musibetinin Türkiye’ye zararı yaklaşık 40 milyar dolar olmuştur.
[60] ATLANTA JOURNAL, 21 Şubat 2003.
[61] WASHINGTON POST, 21 Şubat 2003.
[62] ÖZDAĞ, ‘Türkiye’nin Irak Politikasının Belirleyicileri’, www.avsam.org.
[63] http://www.asbarez.com/frontpage2.htm.
[64] Konuyla ilgili geniş açıklamalar için bkz. ÖZDAĞ, ‘Türkiye’nin Irak Politikasının Belirleyicileri’,
http://www.eraren.org/index.php?Page=DergiIcerik&IcerikNo=67
..
